Carnaval de Bielsa
O carnaval de Bielsa ye un d'os millors y más representativos d'os carnavals que se conservan en Aragón, por a pervivencia d'os suyos personaches y os rituals propios d'a fiesta pagana de carnaval. Os elementos d'o Carnaval de Bielsa son a figuras de os:
- Os onsos representan as almas de l'inframundo que diz que s'acubillaban en a champa de l'onso en o hivierno, ye un mesache disbrazau d'onso, con una pelleta de uella y empuchicau en un saco d'arpillera tot plen de palla u hierba, anda a galapatons refirmau en dos brochancos y cusirau contino por o domador.
- As trangas representan a fertilidat d'a tierra, y a inversión de l'orden cutiano. Ye un mesache con sayas y cubierto d'una pelleta de buco y unos cuernos. Leva tamién esquillas que fa talaquiar contino y un tocho larguido que se diz tranga, con la que truca o sueldo ricordando os viellos rituals de fertilización d'a tierra.
- As madamas representan a parte femenina d'a fiesta, son mesachas chovenardas vestidas de blanco, o suyo chapeu y sayas curtas son feitos con cintas de colors subchectas con agullas.
- L'amontato ye atro personache hibrido, que fa a momenata d'una goleta que leva a colleta a un mozardón, estando as garras de l'hombre de culicaiga y o meyo cuerpo d'a goleta tamién.
- O ser liedra representa l'arribo d'a primavera, ye una persona disbrazada tot o suyo cuerpo de fuellas y faramalla de liedra, una d'as pocas plantas que mantiene o follamen verde mesmo en hibierno.
- O caballet ye una persona que ha farchau un chicot caballo que acompanya as trangas y as madamas.
- O cornelio, Don Cornelio u Cornelio Zorrilla ye o muyenco, u «muyén» en Bielsa, que asumirá todas as culpas de o carnaval y será cremau o dia d'o domingo de pinyata. Ye un espantallo que gosan fer viyer os atributos sexuals y que ye penchau d'a finestra d'a casa o lugar.
Totz os personaches recorren as carreras, as trangas van a escar a las madamas y chunto con os musicos que tanyen fan a ronda de carnaval, achuntando-se en a plaza y fendo momos y dica bien entrada a nueit. As trangas y os onsos no s'aduben d'enrestir a la chent y afocinar a os turistas y más que mas a las mullers como parte propia d'o ritual de carnaval que implica a inversión de l'orden cutiano, a vulneración d'as normas socials y a sexualidat ubierta y batalera enfilada a la fertilidat y l'arrivo d'a primavera.
Tamién en Bielsa se feba a replega de carnaval, ritual propio de quasi totz os carnavals aragoneses, como Chistén, Sant Chuan, A Fueva, Nerín y muitos más lugars, que consistiba en fer una colla os chovens d'o lugar y ir replegando virolla por as casas y con toda ixa minchagas se feban lifaras dica que s'acoraba tot.
