Pantasma

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Un pirata pantasma

Os pantasmas[1] u fantasmas[2] (d'o griego φαντασμα, "aparición", a traviés d'o latín phantasma) u totons[3] son, en a mitolochía popular de muitas culturas, espritos u almas desencarnatas que se manifiestan entre os vivos de manera perceptible (por eixemplo, prenendo una apariencia visible, producindo sonitos u olors u desplazando obchectos). A creyencia en pantasmas, testimoniata dende os primers textos escritos sumerios y echipcianos, se troba estendillata en cuantas versions. Estudios recients endican que muitos occidentals creyen en pantasmas y en a vida dimpués d'a muerte.

En occident, os pantasmas se prexinan a sobén como almas en pena que no pueden trobar descanso dimpués d'a muerte y quedan ligatos entre o mundo d'os vivos y d'os muertos. A imposibilidat de trobar descanso responde a una faina que o difunto ha deixato pendient u inconclusa: asinas, puet tratar-se d'una victima que reclama venganza u d'un criminal que por bella razón (por eixemplo haber estato apedecato con simbolos sagratos) tien retrasato lo suyo ingreso en o purgatorio u infierno. Seguntes bellas confesions cristianas, os pantasmas habitan en o limbo, un puesto entre o cielo y o infierno, a on que i van as almas d'os ninos sin de baptizar.

En as civilizacions orientals (como a civilización chinesa) muita chent creye en a reencarnación. Os pantasmas son aquellas almas que no pueden estar 'reciclatas' porque han deixato bel quefer por rematar. Os exorcistas pueden aduyar a lo pantasma y reencarnar-lo u fer-lo desapareixer d'a existencia. En a creyencia chinesa, a mes de reencarnar, un pantasma puet tamién optar a la immortalidat, transformando-se en semidios, u puet ir a lo infierno y sufrir eternament. Puet, en zagueras, morir de nuevo y convertir-se en "pantasma d'un pantasma".

En a mayor parti d'as culturas, as aparicions de pantasmas son asociatas a una sensación de miedo. Bel teorico d'a Nueva Era racionalizan a creyencia tradicional afirmando que os pantasmas son cumulos d'enerchía negativa.

Pantasmas en Aragón[editar | modificar o codigo]

En tot Aragón son muit comuns as historias sobre pantasmas y castiellos u casas encantatas a on que viven pantasmas. Asinas por eixemplo se diz que en o castiello de Lobarre vive o pantasma de Donya Violant y en o castiello de Mont Aragón viven os pantasmas d'unos monches en l'antiga ilesia. Tamién en o castiello de Marcuello apareixen visions de guerrers pantasmas luitando.

Ta calmar a los muertos, mas que mas si han tenito una muerte violenta, ye tradición chitar pedretas en o mesmo puesto a on que morioron. Tamién, en atros puestos como Castanesa, se feban d'antis mas ofrendas de comida en as sepolturas como se documenta en o sieglo IX. Asinas existiba o "pan de muerto" u "pan d'almas" que se levaba ta la ilesia ta ofreixer-lo a los muertos.

T'aleixar a los pantasmas en Aragón se feban sonar as campanas en bella calendata especial y as chents saliban a los camins fendo sonar esquillas.

Pantasmas aragoneses famosos[editar | modificar o codigo]

Celina, un d'os pantasmas mas famosos d'Aragón, vive encara en o palacio d'os contes d'a Vinyaza.

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Gerónimo Borao y Clemente: Diccionario de voces aragonesas, precedido de una introducción filológico-histórica, 1859, ISBN 84-9761-673-1, p.280
  2. (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978. p 187.
  3. (es) Fernando Romanos Hernando: Aragonés ribagorzano d’Estadilla dende a obra de Cleto Torrodellas y Pablo Recio, p.47

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • Breve inventario de seres mitológicos fantásticos y misterioros de Aragón. Chema G. Lera. Prames. ISBN 978-84-8321-268-4