Broto
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Broto | |
| Municipio d'Aragón | |
| Entidat • País • Provincia • Comarca |
Municipio Aragón.svg){kind=small} UescaSobrarbe |
| Partiu chudicial | Boltanya |
| Superficie | 128 km² |
| Población • Total • Densidat |
599 hab. (2013) 4,68 hab/km² |
| Altaria • Meyana |
905 m. |
| Distancia • 104 km • 40 km • 26 km |
enta Uesca enta L'Aínsa enta Biescas |
| Alcalde | Maria Carmen Muro Gracia |
| Codigo postal | 22370 |
| Parroquial • Diocesi • Arcipestrau • Parroquia |
Chaca Biescas Sant Per Apóstol |
| Ríos | Ara |
| Coordenadas | |
| Web oficial | |
.JPG)
Ista fuella ye escrita en alto sobrarbés.
Broto (en grafía medieval Brotto) ye una villa situata en a valle de Broto, a o norte d'a provincia de Uesca, en a comarca de Sobrarbe. O municipio tien un total de 599 habitants, repartius en 11 nuclios, d'entre os cuals Broto ye o mas gran, con 255 habitants (2005).
O lugar de Broto ye a cabezana tradicional de tota a valle de Broto, y tradicional seu d'o Concello de Broto, institución d'a valle que d'antigos feba funcions de parlamento u deputación de toz os lugars d'a valle, a on que s'empentaban as decisions que heban d'implicar toz os habitants d'ella; concesions d'exploitacions agropecuarias, regulacions economicas y de logueros, facera (especialment importantes con as valles gasconas), tribunal, etc. A institución encara ye funcional, y hue en tiran os municipios de Torla y o mesmo Broto, con funcions mas minguatas que no en os tiempos d'os antigos fueros reyals, que con auspicio d'a casa reyal aragonesa la regulón por primera vegata en o siaglo XVIII.
O concello feba as suyas reunions adintro de l'edificio d'a cárcel, edificio que enclui dependencias que s'emplegón dica o siaglo XVIII como a prisión, y a on que bels reclusos i deixón gravatos en as paretz, que son hue uno d'os atractivos toristicos d'a villa.
O nuclio de Broto s'estructura arredol d'a carretera nacional, dita Avenita d'Ordesa en o suyo paso por o lugar, con toz os comercios encaratos enta ella. A ilesia se troba en o cobalto d'o lugar, en o mesmo canto d'a carretera que a cárcel, anque a segunda ye a man d'o río. Por o canto sud d'a carretera s'ha de mirar a Plaza d'as Ferrerías (tamién dita "d'a Santa Cruz" u "d'os Suportals") que ye una d'as mas bonicas visions d'o lugar.
Os dos barrios de Broto son separatos uno a cada ripa de l'Ara, con o barrio d'a Santa Cruz en o norte, y o barrio d'os suportals en o sud. D'antis mas, yeran chuntos por un puent romanico, que estiore destruyito en a Guerra Civil espanyola, hue soztituyito por uno de formigón. Actualment, de puents romanicos nomás que bi ha remaso l'uno que trescruza por alto d'o Sorrosal a man d'a Cadreita d'o Sorrosal que brinca bien d'alto d'a paret de roca y cai por baixo d'o lugar. O puent viello d'o Sorrosal ye hue en diya trancato a o paso de personas, que han de pasar por l'uno de paralelo, que s'alza a bien pocos metros y que mesmo endreita ta Oto.
Historicament, o lugar de Broto amaneix en os documentos a l'anyo 1076, anque a primera referencia clara a o numbro d'os suyos pobladors ye de 1488, cuan se i contan 41 fuegos. A ilesia orichinal, a on s'heban fetos toz os eventos relichiosos d'o lugar, yera d'o siaglo XVI, d'estilo romanico aragonés, pero dende o siaglo XVI os oficios relichiosos se fan en a mas gran ilesia de Sant Per. De l'antiga ilesia hue se'n diz a ermita d'a Piedat.
Toponimia
O toponimo Broto ye formato a partir de Bergua y de Oto.[1] O segundo formant ye o resultato d'a evolución d'o latín ALTU d'acuardo con una lei fonetica que perdió fuarza en o siaglo XII,[2] por o que significa "Bergua Alto" y ye un caso de toponimia correlativa.[1]
Demografía
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE. | ||||||||||||||||||
Administración
Reparto de concellers
| Partiu | 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 |
| Partido de los Socialistas de Aragón | - | - | 2 | 3 | 2 | 4 | 4 | 3 | 3 | 4 | 5 |
| Chunta Aragonesista | - | - | - | - | - | - | - | 1 | 1 | 2 | 2 |
| Partido Aragonés | - | - | - | - | - | - | 0 | 1 | 1 | 1 | - |
| Partido Popular | - | 7 | 5 | 4 | 4 | 3 | 3 | 2 | 2 | - | - |
| Independients | - | - | - | - | 1 | - | - | - | - | - | - |
| Unión de Centro Democrático | 7 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
| Total | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 |
Alcaldes
| Lechislatura | Nombre | Partiu politico |
|---|---|---|
| 1979–1983 | ||
| 1983–1987 | ||
| 1987–1991 | ||
| 1991–1995 | ||
| 1995–1999 | ||
| 1999–2003 | ||
| 2003–2007 | ||
| 2007–2011 | ||
| 2011–2015 | María del Carmen Muro Gracia | Partido de los Socialistas de Aragón |
| 2015–2019 | María del Carmen Muro Gracia[4] | Partido de los Socialistas de Aragón |
Ilesia de Sant Per
A ilesia actual, a ilesia de Sant Per Apóstol de Broto, que ye la ilesia parroquial d'o lugar,[5] s'alzó en o siaglo XVI con una caracteristica forma, de caracters transicionals d'os estilos predominants d'ixa epoca, d'o gotico aragonés enta o renaixentista. Ye un edificio muito mas gran que no l'usual en as ilesias d'a valle, poderosa y de formas firmeras, tien o campanar ramatato en almenas y bi son visibles por tota a suya frontera una serie d'aspilleras ta la suya defensa. Ye un eixemplo caracteristico d'ilesia fortificata altoaragonesa.
A portalada tien cinco arquivueltas que, superpuestas, deixan as fuallas d'a puerta cubiertas. Actualment, ta privar a dentrada cuan a ilesia ye cerrata, bi son mesas unas Baranas de fiarro de forcha, con motivos ornamentals. A portalada tien tamién figuretas de santos trucatas en a penya, con una d'ellas que diz "S. IOAN" en o nombre d'o santo que representa. Tamién se i lei l'anyada d'a construcción d'o templo: 1578.
A man d'a villa de Broto tamién se pueden trobar as ermitas de Sant Blas (que teneba un retablo actualment expuesto en Zaragoza) y de Sant Climente, as dos d'o siaglo XVI.
Fiastas
- O primer cabo de semana d'octubre, Fiastas mayors fendo honor ta la Virchen d'o Rosario. D'entre as actividaz mas clasicas d'a festividat cal indicar o Palotiau que a colla local de danzaires executan con vestuache caracteristico.
- 3 de febrero, Fiasta d'hibierno fendo honor ta Sant Blas. Chunto con os pobladors de Saruisé, romería enta a ermita d'o santo en o camín de Torla.
- 1 de mayo, romería enta a ermita d'a Virchen de Muriello, reconstrucción d'un templo a on que en a Edat Meya s'alzaba tot una fortaleza.
- O segundo domingo de chunio, romería enta la ermita de Santa Helena.
- 25 de setiambre, Feria d'a ganadería.
Referencias
- ↑ 1,0 1,1 (es) Jairo Javier García Sánchez: Atlas toponímico de España. Editorial: Arco/Libros, S.L., 2007, p 81.
- ↑ (es) Paul M. Lloyd: Del latín al español. Editorial Gredos, 2003, pp 308-309.
- ↑ Archivo electoral
- ↑ (es) Alcaldes de todos los municipios de la provincia de Huesca
- ↑ (es) Parroquias del Arciprestazgo de Biescas en o sitio web d'a Diocesi de Chaca.
Vinclos externos
Se veigan as imáchens de Commons sobre Broto.- (an) Estadisticas de Broto en o portal AragonEsAsi.
- (es) Pachina oficial de l'Achuntamiento de Broto.
- (es) Información sobre o municipio de Broto.
- (es) O municipio de Broto.
| Municipios d'a comarca Sobrarbe | |
|---|---|
| L'Abizanda | L'Aínsa-Sobrarbe | Barcabo | Bielsa | Boltanya | Broto | A Buerda | Chistén | A Espunya | Fanlo | Fiscal | A Fueva | Palo | Plan | Puértolas | O Pueyo d'Araguás | Tella-Sin | Torla-Ordesa | Sant Chuan de Plan |