Muga entre Aragón y Navarra
| Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |

A muga entre Aragón y Navarra tien una largaria d'alto u baixo 260 kilometros[nota 1] y desepara os dos territorios dende o pueyo de Nai a o norte, en a muga con Francia, dica o Mollón de los Tres Reyes, a o sud en a muga con La Rioja.
Fue definida en un primer inte por o tractau de Vadoluengo, sinyau por Remiro II y García Remíriz en chinero de 1135. O pacto se crebó en mayo d'ixe mesmo anyo cuan García Remíriz se proclama vasallo d'o rei Alifonso VII de Castiella, pasando ista zona intermeya definida l'anterior tractau a estar parti de Navarra y fixando-se asinas a muga entre os dos países.
En 1231 Petiella d'Aragón pasó a fer parti d'o reino de Navarra como un enclau aintro de territorio aragonés.
Accidents cheograficos
[editar | modificar o codigo]En as siguients seccions s'amostran os accidents cheograficos que se troban en a muga dividius por comarcas. Os iconos horizontals de carreteras, ríos u camins indican que trescruzan a muga. Si os iconos son verticals indican que fan de muga entre os dos territorios.
Chacetania
[editar | modificar o codigo]



A Chacetania muga con as comarcas navarras de Roncal y Sarasaz, Lumbier y Sangüesa, todas ellas en a merindat de Sangüesa. A muga prencipia a o norte en o pueyo de Nai (2.448 m), remata a o sud en l'entibo de Yesa y ye trescruzada por 5 carreteras.
| Isaba | Pueyo de Nai (2.421 m) | Ansó | |
| Pico de Budoguía (2.368 m) | |||
| Lo Puntal d'Uquerdi (2.252 m) | |||
| Punta Maz (1.941 m) | |||
| La Contienda (1.556 m) | |||
| Puntal d'Arguibiela (1.433 m) | |||
NA-2000 - HU-V-2024 | |||
| Penya Ezcaurri (2.045 m) | |||
| Pico Godia (1.769 m) | |||
| Urralegui (1.656 m) | |||
| Garde | |||
| Idoya (1.754 m) | |||
| Punta de la Cruz (1.683 m) | |||
| Punta Calveira (1.684 m) | |||
| Punta del Herrero (1.201 m) | |||
| Fago | |||
| Andreguia (1.206 m) | |||
| Foebia (1.381 m) | |||
| Dozola (1.401 m) | |||
| Algaralleta (1.264 m) | Salvatierra d'Esca | ||
| La Cucula (1.204 m) | |||
| Burgui | |||
| Val de Penya (1.157 m) | |||
| La Vardipenya (1.159 m) | |||
| Castiello Nuevo | |||
| Mont Fragas (868 m) | |||
| Sigüés | |||
| Pasopetón (1.300 m) | |||
| Pico de las Leras (1.362 m) | |||
| Romanzado | Cerro de las Cabanyas (1.359 m) | ||
| Paso del Oso (1.334 m) | |||
| La Cerrada (1.285 m) | |||
| Yesa | |||
Cinco Villas
[editar | modificar o codigo]A Chacetania muga con as comarcas navarras de Sangüesa, Ribera Arga-Aragón y Tudela, divididas entre as merindaz de Sangüesa y Tudela. A muga prencipia a o norte en l'entibo de Yesa, remata a o sud en El Campillo, en a intersección entre os municipios de Bunyuel, Corz y Taust ye trescruzada por 4 carreteras. A mas bi ha dos enclaus, Petiella d'Aragón y Bastanes, rodiaus de tot por territorio aragonés.

| Yesa | Undués de Lerda | ||
| Sangüesa | Alto de las Ripas (854 m) | ||
| Santa Cruz (854 m) | |||
| Sos d'o Rei Catolico | |||
| Xabier | Cima de Penya (1.069 m) | ||
| Cáseda | |||
| Carcastiello | |||
| Cantera del Cierzo (431 m) | Castiliscar | ||
| Sadaba | |||
| Bardenas Reyals | Tres Mugas (511 m) | ||
| Pui d'Aguila (500 m) | |||
| Nasa Alta (629 m) | Exeya d'os Caballers | ||
| Nasa Baja (602 m) | |||
| Castillo de la Estaca (593 m) | |||
| Taust | |||
| Bunyuel | El Campillo | ||
| Corz | |||
Enclau de Petiella
[editar | modificar o codigo]O enclau de Petiella muga totalment con as Cinco Villas y perteneixe a la comarca de Sangüesa y merindat de Sangüesa. Ye trescuzau por una carretera que dentra a o lugar dende territorio aragonés. A muga entre o enclau y Aragón tien bels 21 kilometros.[nota 1]
| Petiella d'Aragón | Navardún | ||
| Sabituero (1.047 m) | Isuerre | ||
| Las Valecillas (1.073 m) | Uncastiello | ||
| Rincón de la Iglesia (1.127 m) | |||
| Cima de la Cruz (1.145 m) | |||
| Pico Selva (1.158 m) | |||
| Sos d'o Rei Catolico | |||
Enclau d'os Bastanes
[editar | modificar o codigo]O enclau d'os Bastanes muga totalment con as Cinco Villas y perteneixe a o municipio de Petiella d'Aragón y a la comarca de Sangüesa y merindat de Sangüesa. Ye trescuzau por una carretera que dentra y sale dende territorio aragonés. A muga entre o enclau y Aragón tien bels 14 kilometros.[nota 1]
| Petiella d'Aragón (Bastanes) |
Uncastiello | ||
| Pueyo d'el Ferrero (924 m) | |||
| Pui Perero (928 m) | Sos d'o Rei Catolico | ||
| Valdearagón (930 m) | |||
| Pui Ladrones (952 m) | |||
Campo de Borcha
[editar | modificar o codigo]O Campo de Borcha muga con a comarca navarra de Tudela, en a merindat de Tudela. A muga prencipia a o norte en o Caserío de Santa Isabel, remata a o sud en o barranco de los Agudillos y ye trescruzada por 3 carreteras y l'autovía AP-68.


| Corz | Noviellas | ||
| Mallén | |||
| Ablitas | |||
| Borcha | |||
Tarazona y lo Moncayo
[editar | modificar o codigo]O Tarazona y lo Moncayo muga con a comarca navarra de Tudela, en a merindat de Tudela. A muga prencipia a l'este chunto a o barranco de los Agudillos, remata a l'ueste en o Mollón de los Tres Reyes y ye trescruzada por 3 carreteras.
| Ablitas | Tarazona | ||
| Bariellas | |||
| Malón | |||
| Mont Agut | |||
| Novallas | |||
| Tarazona | |||
| Cascant | |||
| Mollón de los Tres Reyes (543 m) | |||
Historia
[editar | modificar o codigo]
Cuasi toz os territorios navarros que actualment muga con Aragón facioron parti d'o Reino d'Aragón dimpués d'as conquistas feitas por o rei Alifonso I, rei tamién de Navarra antis d'a suya muerte en 1134.
Dimpués d'a muerte d'o rei Alifonso VII de Castiella, qui heba preso a ciudat de Zaragoza, se configuró entre os anyos 1135 y 1137 (cuan Remiro II reconoixe ista división) a muga entre os reinos de Castiella y d'Aragón, incorporando-se a o primero a Extremadura soriana.
Por ixas envueltas se forma tamién l'actual muga entre Navarra y Aragón. Ta par d'alavez localidaz como Valtierra, Arguedas, Mont Agut u Cascant y atras como Alfaro u Cervera en l'actual Rioja yeran tenencias aragonesas que acceptoron a Remiro II como nuevo rei. En deseparar-sen dinasticament os dos reinos estioron en o primer inte os tenents de cada localidaz os que decidioron si admitir como nuevo rei a Remiro II u a García Remíriz de Navarra. Asinas tenencias como Sangüesa, Arnedo, Tudela, Calagorra y mesmo Monzón s'alinioron con o navarro.
Ta mirar de resolver as suyas diferencias, Remiro II y García Remíriz sinyoron en chinero de 1135 o tractau de Vadoluengo, fixando a muga y creyando una zona intermeya con a que o rei navarro feba homenache a l'aragonés. En ista zona s'incluyiban localidaz d'a muga dende o Pireneu dica l'Ebro como Sangüesa, Valtierra, Villafranca y Arguedas. O pacto se crebó en mayo d'ixe mesmo anyo cuan García Remíriz se proclama vasallo d'o rei Alifonso VII de Castiella, pasando ista zona intermeya a estar parti de Navarra y fixando-se a muga actual entre os dos países.
O enclau de Petiella
[editar | modificar o codigo]
Un punto curioso d'a muga entre Aragón y Navarra ye o enclau de Petiella d'Aragón. Situada en a val d'o río Onsella, en mel meyo d'a comarca de Cinco Villas. Perteneixió a o reino d'Aragón dica o sieglo XII cuan o rei Pero II d'Aragón cedió a plaza con o suyo castiello a Sancho VII de Navarra chunto a atros castiellos d'a zona como Gallur, Penya y Ascó. As tierras y castiellos quedaban administradas por Ximeno de Rada y o rei aragonés recibiba por iste tracto 20.000 morabatins, con un plazo de 20 anyos ta devolver-los a o país vecín, recuperando asinas as suyas posesions.
O fillo de Pero II, Chaime I d'Aragón, no estió capable de devolver os diners, por o que en l'anyo 1231 Petiella pasaba a estar parti d'o reino de Navarra. Bels anyos dimpués, en 1312 os aragoneses preboron de conquerir a localidat, encara que os petillenses resistioron a o seche, feito que Carlos II de Navarra premió con una reducción en os suyos impuestos.
O Estauto d'Aragón incluye dende 1982 un articlo en que s'afirma que "podrán incorporar-sen a la comunidat autonoma d'Aragón atros territorios u municipios, mugants u enclavaus", pensando especialment en una futura reincorporación de localidaz como Petiella u o valenciano Rincón d'Ademuz.[1]
Se veiga tamién
[editar | modificar o codigo]Notas
[editar | modificar o codigo]Referencias
[editar | modificar o codigo]Vinclos externos
[editar | modificar o codigo]- (es) Cómo se formó Aragón. La frontera navarro-aragonesa
- (es) Petilla, una deuda reyes
- (es) Visor de los límites administrativos regionales, provinciales y municipales de España.