Latinismos en bavaro
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Os latinismos en bavaro (en bavaro Latein im Boarischn) son as parolas d'orichen latino que son presents en a luenga bavara.
En as actuals Bavera y Austria se charró latín en os sieglos III y IV. O latín manimenos chugó un papel important en ista rechión antis y dimpués d'iste periodo. Asinas o latín tenió una gran influyencia no nomás en o bavaro, sino tamién en en atras luengas chermanicas y profés en o desenvolique d'as luengas romances charradas d'antis mas en istas rechions.
Lista
[editar | modificar o codigo]Aquí se puet veyer una lista de parolas bavaras d'orichen latino. En a tabla apareixen amás as parolas equivalents en latín y o suyo significau.
| Bavaro | Orichen (latín) | Aragonés |
|---|---|---|
| akkrat, aggradd | accuratus | chustament |
| Brezn | bracchium | pan con forma de lazo |
| Buttn | buttina, a traviés d'o latín vulgar buttis, buttia | cesta de fusta |
| dorkln, torkeln | torculare | tremolar |
| fad | fatuus, a traviés d'o francés fade | desucau, aburriu, poco intresant en aragonés deriva en fato |
| Enzian | gentiana, a traviés d'o bavaro antigo encian | chanzana/chonzana |
| Faschiats, Faschierts[1] | farcire, a traviés d'o francés farce | carne capolada |
| fei | finis a traviés de fin | real, autentico, feito |
| griawe, griawig[2] | creber, -bra, -brum | comodo |
| Gschdieß | excusare, a traviés d'o francés excuse y l'italiano scusa | Ye una carta d'o Tarot (en alemán Sküs/Skys). Se fa servir tamién a exprisión ia an Gschdieß gebm/rei(bm), literalment desincusar-se, con o significau de "rematar una relación con una persona".[3] |
| Gspusi (mfn) | sponsus, sponsa | aimant, en aragonés deriva en esposo, esposa |
| Guglhupf, Gugelhupf (m) | cuculla | pastel feito con una masa de levadura |
| Gurgl, Guagl, Gurgel (m) | gurgulio, a traviés d'o bavaro antigo gurgula | garganchón, en aragonés deriva en gorga |
| Kaisa (m) | Caesar = C. Julius Caesar, a traviés d'o gotico kaisar | emperador |
| Kersch (m) | cerasus | ciresa |
| Kistn (f) | cista | arca, en aragonés deriva en cesta |
| Most | (vinum) mustum | mosto |
| rar | rarus | raro |
| Pfund (n) | pondo, pondus, a traviés d'o gotico pund | libra, meyo kilo, tamién existen as faltadas "Pfundshamme" y "Pfundssau (-erei)" |
| pfundig | pondo, pondus, se veiga l'orichen de Pfund | fantastico, tamién existen as exprisions "Pfundskerl" (persona eixemplar), "Pfundsgaudi" (muito goyo) |
| Ploo (Plahe, Blahe), Plochn, Plochad | floccus | lona, en aragonés deriva en floco |
| Proll (m) | proletarius | fato d'o lugar, en aragonés deriva en proletario |
| pressiern, pressian | pressare, a traviés d'o francés presser | pretar, apreto |
| Radi (m) | Radix, -icis | rabano en aragonés deriva en radiz |
| Riwisl, Ribisel (f) | ribes [4]; de l'arabe ribas (Rhabarba) | ruibarbo, en checo ye "rybiz", en hongaro "ribszke" |
| Semme, Semmel (f) | simila, a traviés d'o bavaro antigo semela | panet de trigo, en aragonés deriva en simient |
| Servus, Serwas, Sers | servus | Saludo bavaro, en aragonés deriva en siervo |
| Spezi, Spezl (m) | amicus specialis | (buen) amigo, literalment amigo especial |
| strawanzn, Strawanza (m) | extravagans, a traviés d'o latín medieval extravagari | dondiar, persona que ye siempre dondiando, en aragonés deriva en extravagant |
| vamoledeien | maledicere de "malus" y "dicere" | maldecir |
| Weila, Weiler | villari, a travies de villa y d'o bavaro antigo wilari | lugar chicorron, en aragonés deriva en villa |
| wif | vivus, -a, -um | agudo, saputo, existe tamién l'adchectivo "wifzagg" |
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ (de) Universidat d'Augsburgo, Departamento de Chermanistica, Gebratener Fleischkloß
- ↑ Sobre l'orichen de "griawe" bi ha cuantas hipotesis, denguna no ye segura. Se veiga: Adam Härdl: Lateinische Überreste im bairischen Dialekt.
- ↑ Artmann diz: [...] Ausdruck für den Abbruch eines Liebesverhältnisses. En aragonés: "crebar una relación sentimental"
- ↑ (de) Friedrich Kluge: Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache; 23. erweiterte Auflage, Walter de Gruyter, 1999
Se veiga tamién
[editar | modificar o codigo]
| Gramatica d'o bavaro | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||||
