Entibo

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
L'entibo de Lo Grau

Un entibo[1] u pantano ye un laco artificial emplegato ta almadacenar augua.[2] A finalidat d'istas construccions gosa estar una u mas d'as siguients:

  • Controlar as riadas u protecher contra la marea alta.
  • Creyar una reserva d'augua potable.
  • Alimentar una central hidroelectrica.

Se creyan en construir una entibadera con formigón, tierra, rocas, etc. a traviés d'un río u en un ibón.

L'IJsselmeer en os Países Baixos, con 1.100 km², ye l'entibo mas gran d'Europa Occidental.

Entibos d'Aragón[editar | modificar o codigo]

Os entibos mes antigos conoixitos d'Aragón son de tiempos d'os romanos, y son ya plens de sedimentos. Destaca l'entibo romano que da nombre a Almonecir de la Cuba. Os entibos actuals son d'o sieglo XX, remontando-se a la dictadura de Primo de Rivera (Entibo de Pena), u a la dictadura franquista (Entibo de Mequinenza).

Entibo de Mequinenza u Mar d'Aragón en Casp.
Entibo de Lanuza y penya Foratata vistos dende a presa.

Contino s'amuestran os prencipals entibos d'Aragón.

Entibo
Provincia
Río
Capacidat (hm³)
Arquillo de San Blas Provincia de Teruel Guadalaviar 22
Barasona Provincia de Uesca Esera 85
Baserca Provincia de Uesca Noguera Ribagorzana 22
Búbal Provincia de Uesca Galligo 64
Calanda Provincia de Teruel Guadalop 54
Canelles Provincia de Uesca Noguera Ribagorzana 679
Caspe Provincia de Zaragoza Guadalop 82
Cueva Foradada Provincia de Teruel Martín 22
Lo Grau Provincia de Uesca Cinca 399
Escales Provincia de Uesca Noguera Ribagorzana 152
Alcanyiz Provincia de Teruel Guadalop 7
Ip Provincia de Uesca Ip 5
A Penya Provincia de Uesca Galligo 15
A Sotonera Provincia de Uesca Sotón 189
A Tranquera Provincia de Zaragoza Piedra 84
Lo Val Provincia de Uesca Val 24
Lanuza Provincia de Uesca Galligo 17
Las Torcas Provincia de Zaragoza Uerba 7
Llauset Provincia de Uesca Llauset 17
Maidebera Provincia de Zaragoza Aranda 18
Mediano Provincia de Uesca Cinca 436
Mequinenza Provincia de Zaragoza Val 1533
Moneva Provincia de Zaragoza Auguas 8
Pena Provincia de Teruel Pena 18
Sant Bartolomé Provincia de Zaragoza Arba de Luesia 24
Santa Ana Provincia de Uesca Noguera Ribagorzana 237
Santa María Belsué Provincia de Uesca Flumen 14
Santoleya Provincia de Teruel Guadalop 48
Urdiceto Provincia de Uesca Urdiceto 5
Vadiello Provincia de Uesca Guatizalema 16

Impactos ambientals d'os entibos[editar | modificar o codigo]

Os entibos causan impactos ambientals variatos.

En as biocenosis fluvials ye directo por modificar a dinamica fluvial, o que produce un deterioro d'os ecosistemas fluvials, que fa que cambien a flora y fauna d'os ríos. A construcción d'un entibo provoca un important disminución d'a biodiversidat, afavoreixe a introducción d'especies foranas (como os siluros en l'Ebro), y a substitución d'especies d'alta valor ecolochica por especiés mes cosmopolitas u ubicuas. Encara que a vegatas os entibos atraigan aus acuaticas y limicolas, no compensa a perda d'especies acuaticas porque as aus acuaticas y limicolas son especies colonizaderas y a vegatas cosmopolitas. Si que ye verdat que os entibos pueden convertir-se en puesto de paso temporal pa especies migraderas raras u en camín de desapareixer, pero gosan tener como opción muitos entibos, a part de zonas humidas naturals susceptibles de ser protechitas.

Os entibos tienen un efecto barrera pa poblacions acuaticas y terrestres, y en bel caso as poblacions quedan aislatas por perder o río a suya función de corridor ecolochico, con o que belunas no alcanzan una mida minima pa estar viables y rematan por desapareixer.

A construcción de grans entibaderas chenera impactos serios por afectar negativament a especies migraderas de peixes (salmons, anguilas), que son incapables de remontar l'obstaclo que suposa a presa. En o caso d'os salmons suposa no reproducir-se, ya que puyan auguas ent'alto pa desovar.

Veyer tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Gerónimo Borao y Clemente: Diccionario de voces aragonesas, precedido de una introducción filológico-histórica, 1859, ISBN 84-9761-673-1, p.218
  2. (an)/(es) Juan Moneva y Puyol: Vocabulario de Aragón. Edición y estudio de José Luis Aliaga, Xordica Editorial, ISBN 978-84-88920-97-3, 2004, p.198

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]