Bavaros

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Bavaros
Boarn
Baiern
Bavaros
Rechions con comunidaz importants
Alemanya
Idiomas
Bavaro y alemán
Relichión
Catolicismo
Pueblos relacionaus
Tiroleses, austriacos
Mapa

Os bavaros[1] (en bavaro Boarn, en alemán Baiern) son os habitants de Bavera, charran o bavaro y son catolicos.

Son un pueblo alemán con una tradición principalment agricola, rural, sin tener una tradición comercial como os renanos u os prusianos.

Reparto cheografico[editar | modificar o codigo]

Os bavaros son os habitants de l'Alta Bavera y a Baixa Bavera. En atras parz d'o Land de Bavera a población ye d'orichen suabo u franconio, que quedoron en o Ducau de Bavera u en o Land de Bavera cuan s'ixampló o territorio dimpués d'a Guerra d'as Trenta Anyatas u cuan as Guerras napoleonicas.

Modo de vida tradicional[editar | modificar o codigo]

Son agricultors sedentarios. L'habitat ye ixemenato porque l'Alta Bavera ye montanyosa y a baixa bavera ye de pueyos y altiplans, de fueras d'as amplas vals a los dos costatos d'o Hillertau y a Val d'o Inn.

Bi ha platos tradicionals con productos lactios: Kalbsrahmbraten (vetiella en o suyo xuco con crema de leit), Windbeuteln (bunyuelos de crema tipicos de Berchtesgaden), Obatze (mezcla de manteca y queso).

A tradicional pobreza d'o medio rural ha feito que a cocina bavara aproveite d'una traza creyativa menudillos: libians pa fer o Lüngern, ecetra....

Atros platos tipicos son a Weisswurst de Munich (una salchicha blanca a base de sangre) y Leberkäs, (carne sazonata y rostita a fuego lento).

Bi ha una actividat de producción cervezera. 2/3 d'as fabricas de cerveza d'Alemanya se troban en Bavera.

Chunto con os frisons os bavaros son menos micofobos que atros pueblos d'Alemanya, talment por influencia eslava.

Luenga[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo idioma austro-bavaroveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Dialectos d'os sud d'Alemanya

Os bavaros comparten con os tiroleses y os austriacos (de fueras d'o cabo occidental d'Austria) o bayerisch u forma oriental de l'Alto Alemán que parlan os descendients d'a stamm d'os bayoarios.

En Bavera os descendients d'a población romanizata mantenioron un romanz autoctono talment d'a branca retorromanica en chicoz enclaus cheograficos dica o sieglo IX.[2]

Relichión[editar | modificar o codigo]

A gran mayoría son catolicos, os bavaros son consideratos en Alemanya como un pueblo tipicament catolico. Manimenos bi ha una minoría protestant muito redueita en a redolata de Feldkirchen dende o sieglo XIX y tamién viellos catolicos.

Historia[editar | modificar o codigo]

Danubio yera a muga norte de l'Imperio Romano y i heba ciudaz fortificatas como Augsburgo, Ratisbona y Passau. En l'anyo 405 se crebó a muga danubiana y chent d'orichen chermanico s'establió en tierras a lo sud d'o Danubio, prenendo-ne o control. Os clans u as tribus chermanicas s'organizoron en un nuevo pueblo chermanico, (que escritos clasicos denominan "baiovarios" u "baioarios", como Heredia los menciona), y que en alemán dicen Bajuwaren. Bi ha diferents etimolochías propuestas pa este etnonimo, una d'ellas ye que como os pueblos chermanicos veniban d'o norte, a tierra d'os antigos galos boyos, (que dioron nombre a Bohemia) denominoron a estos chermans como si venisen d'a tierra d'os boyos.

Os bayobarios mantenioron o paganismo dica a misión de Sant Bonifacio (737-748). En l'anyo 788 Carles Magno derrocó a lo zaguer descendient d'a dinastía d'os Agilolfingos y Bavera se convertió en una pertenencia d'os Carolinchios. En l'anyo 911 Bavera se convertió en un ducau d'o Sacro Imperio Romano Chermanico. O Ducau de Bavera fue esminglanato por Otón II en a decada de 970, y por dos sieglos Bavera no yera que un toponimo.

Manimenos en l'anyo 1180 l'emperador Frederico I Barbarroya quitó Bavera a lo güelfo Henrique o Lión, que yera duque de Saxonia, y li'n concedió a un mainate local, Otón de Wittelsbach, en calidat de sinyoría nominal de l'aria entre a Selva de Bohemia, o Inn, os Alpes y o Lech y por 738 anyatas os bavaros fuoron gobernatos por os suyos descendients. En o Ducau de Bavera i heba muitos territorios baixo poder d'institucions que escapaban a lo control d'os duques: monesterios, seus bispals, ciudaz libres y nobles imperials.

En a guerra de succesión de 1504-1506 o duque Alberto IV de Bavera unió as diferents partitas d'o suyo herencio con as suyas corz en Munich y Landshut y introdució a primochenitura. Esto fació que o poder d'os duques se fese mes gran. En o sieglo XVI os duques s'aproveitoron d'a luita contra a reforma protestant pa tener o favor d'os emperadors y a cooperación d'a Ilesia. Con l'aduya d'os chesuítas contrarrestoron o poder d'os luteranos. O ducau de Bavera yera en o sieglo XVI un estato renaixentista, con una universidat chesuíta en Ingolstadt y una cort en Munich.

O duque Maximilián II (1591-1615) refirmó a causa catolica en a Guerra d'as Trenta Anyatas. Os invasors franceses y suecos devastoron o país, pero en a paz de Westfalia de 1648 o duque de Bavera obtenió l'Alto Palatinato y o dreito de participar chunto con atros seis principes alemans en as eleccions imperials.

O duque Maximilián Chusé (1799-1825) fació liga con Napoleón (a diferencia d'atros principes de l'antigo rechimen), y s'aproveitó de l'apocheu d'a Francia napoleonica, pa dimpués cambear de bando y aproveitar-se tamién d'a suya caita. En 1805 os autriacos invadioron Bavera, pero os franceses contratacoron y o 2 d'aviento de 1805 Napoleón venció a los austriacos en Austerlitz. Por o tractau de Presburgo, Austria cedió o Tirol a Bavera y as zagueras posesions de Suabia a Baden y Wurtemberg. Como resultato d'a participación en as guerras napoleonicas en un bando u atro o ducau de Bavera ixampló muito o suyo territorio, se convertió en Reino de Bavera, con una monarquía constitucional rechita por un codigo de leis y obtenió un tractamiento especial en o marco d'o Buld chermanico que substituyó a lo Sacro Imperio.

En a Confederación Chermanica Bavera defendeba os estatos chicoz debant d'o expansionismo prusiano, (feito que de bella traza continaba fendo en 1850 cuan consiguió que os prusianos no imposasen una constitución, en 1933 cuan s'oposaba a los nazis y en 1946 cuan se constituiba a RFA, y en 1972 por as implicacions d'un tractau con a RDA).

En a guerra franco-prusiana de 1870-1871 se garantizó que Bavera participaría en un amplo estato alemán chunto con os suyos vecins d'o norte e que a lo mesmo tiempo sería un miembro peculiar d'a comunidat chermanica. En 1871 o reino de Bavera se fusionó con l'Imperio Alemán. Cuan Bismarck adrezó o Kulturkampf contra a Ilesia Catolica a reacción popular fue tan gran que o catolicismo se convertió en un simbolo d'identidat bavara. En 1912 un partiu catolico plegó a lo poder, y lo conservó en cada eslección democratica.

A rechión s'oposó a la Constitución de Weimar de 1919 por estar prou centralista pa os bavaros. En 1933 Hitler suprimió as zagueras formas d'autonomía bavara. O clero s'oposaba pero no fació res. A rechión tenió menos esferra que atras rechions d'Alemanya en a segunda Guerra Mundial.

En a postguerra Bavera o sector agrario, en mans de chicos propietarios s'enriquió con as aduyas europeas. A redueita industria, concentrata en bels puestos tamién se benefició d'o creiximiento economico. O resultato ye que os bavaros yeran o pueblo alemán mes rico en a decada de 1990. Os paisaches y un patrimonio historico y artistico facioron que o Land de Bavera atrayese o turismo.

O Land de Bavera ye o solo Land d'Alemanya gobernato por un partiu local, a Unión Social Cristiana, (dica cierto punto equivalent a Unión del Pueblo Navarro), partiu que fa part d'una coalición gubernant a vegatas (Unión Cristiano-Democrata). En a decada de 1990 o gubierno bavaro s'ha resistito a bellas iniciativas federals sobre educación, inversions agricolas y politica exterior.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. Lucien Musset Las invasiones: las oleadas germánicas, Volumen 20. Editorial Labor, 1967 [1]

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • (es) Felipe Fernández-Armesto: Los hijos de Zeús. Pueblos, etnias y culturas de Europa. 1996 Grijalbo.
  • (es) Jean Sellier: Atlas de los pueblos de Europa Occidental. Editorial Paidós.