Frisons

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Frisons Friezen / Fresen / Fräisen
Parella de frisons
Población total
1.500.000
Rechions con comunidaz importants
Frisia 350.000
Resta de Países Baixos 120.000 Alemanya 60.000 Dinamarca
Idiomas
Frisón, neerlandés
Relichión
Protestantismo
Pueblos relacionaus
Neerlandeses, flamencos, alemans, angleses, afrikaners, daneses
Mapa
Zonas habitadas por os frisons

Os frisons (en frisón occidental Friezen, en frisón septentrional Fresen, en frisón oriental Fräisen) habitan a provincia de Frisia d'o nord-este d'os Países Baixos, y costas d'a Baixa Saxonia (Alemanya) y Holnstein (entre Alemanya y Dinamarca). Charran una luenga chermanica pareixita a l'anglés, o frisón.

Reparto cheografico

En os Países Baixos son uns 600.000, en Alemanya podrían estar uns 300.000.

Modo de vida tradicional

A economía frisia encara ye rural sobretot. Dende antigo han criato vacumen, y as vacas frisonas son una raza muito conoixita.

Luenga

Ta más detalles, veyer l'articlo idioma frisónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O frisón ye una luenga afin a l'anglés y muito dividita en parlas locals, belunas d'ellas muito esbrafadas por a gran influencia d'os idiomas oficials d'os países a on se troban. A luenga frisona ha retaculato muito debant d'a expansión d'o neerlandés y o Baixo Alemán, dimpués tamién substituyiu por l'alemán.

Historia

Os frisons ya existiban en l'antigüedat y yeran un d'os pueblos chermanicos d'a Mar d'o Norte, conchunto de pueblos que Tacito deciba ingaevons. En o periodo romano os frisons viviban en a redolata d'a Mar de Wadden. Os frisons facioron parte d'a confederación saxona chunto con os saxons, os anglos y os chutos. Esta confederación practicaba a piratería en a Mar d'o Norte y invadió a isla de Bretanya. Os frisons perdioron a suya independencia en o sieglo VIII.

Dimpués d'as invasions vikingas amaneixioron dos reinos frisons: uno en Kennemerland y atro en l'actual Frisia (dica Overijssel y Groningen), y Norte d'Alemanya. En o sieglo XV tota Frisia fue absorbita por os Países Baixos. Dende ixe inte muitos frisons fuoron absorbitos por os neerlandeses. As arias on se charraba o frisón disminuyoron con a perduga d'a Frisia Occidental en os Países Baixos y d'a Frisia Oriental en Alemanya.

En o sieglo XX i habió un renaiximiento cultural relativo d'a cultura frisona, y bi ha una reclamación d'autonomía cultural.

Mencions en fuents aragonesas

En a "Grant Cronica d'Espanya" bi ha una mención a los frisons pero ye incoderent y no responde a garra realidat historica:

Dela uenida d(e)los frisanos & d(e)los alamanes en espanya. & de q(u)anto t(iem)po senyorearon. & de lur destruction.

Çerca la fin delos .C.Lxxa.ij. anyos q(ue)los almoiuzes huuiero(n) senyoreada espanya. mouiero(n) se los frisanos & los alamanes de frisia & d(e)la baxa alamanya & fizieron grant armada & uiniero(n) en espanya & (com)batiero(n) se co(n)los almoiuzes & fueron de(n)tro poco tiempo ue(n)cidos & muertos / & estroidos los almoiuzes / exçeptadas la Çiudat de / çigue(n)c[']a. & la çiudat de Tholedo que por lur grandeza. & por lur fortaleza se (con)s(er)uaron. & tuuiero(n) la senyoria los frisanos / & los dichos alama(n)es xC.vj. anyos. & poblaro(n) la çiudat de merida. & alli fizieron cabeça de lur senyorio. & ala fin delos .xC.vj. anyos. diuision se metio entre los frisanos. & los alamanes. & fiziero(n) se dos p(ar)tidas. & huuo grant guerra et gra(n)des batallas entre ellos. & uie(n)do los pueblos de espanya assin los espanyoles naturales como los griegos. acordaro(n) se ensemble. & leua(n)taro(n) se (con)t(r)a los frisanos / & los alamanes. et mataro(n) los / & destruyero(n) los todos exçeptada la ciudat de m(er)ida.

Bibliografía

• (es) Amiram Gonen: Diccionario de los pueblos del mundo. 1996 Anaya&Mario Muchnik.

Distribución d'os pueblos chermanicos occidentals continentals d'Alemanya (alemans), d'a suya redolada, y d'a diaspora

Pueblos chermanicos occidentals continentals d'Alemanya (alemans) y redolada Alsacianos · Austriacos · Bavaros · Bohemians · Flamencos · Franconians · Frisons · Holandeses · Luxemburgueses · Prusianos · Renans · Saxons · Silesians · Suizos · Suabios · Tiroleses · Turinchians Diaspora alemana en Europa Alemans balticos · Alemans d'os Carpatos · Alemans d'a mar Negra · Alemans d'a Volga · Mennonitas de Rusia · Saxons transilvanos · Suabios d'o Danubio · Zipsers Diaspora alemana d'Ultramar Alemans de Brasil · Alemans d'Estaus Unius · Alemans de Namibia · Amish Se veiga tamién Ostsiedlung · Expulsión y fuita d'os alemans (1944-1950)