Guerra d'as Trenta Anyadas

De Biquipedia
(Reendrezau dende Guerra d'as Trenta Anyatas)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Guerra d'as Trenta Anyadas
[[]]

Mapa d'Europa en 1648 dimpués d'a Paz de Westfalia. A zona grisa representa a los chicoz estaus alemans encluyius en o Sacro Imperio Romano Chermanico.
Información cheneral
Calendata: 1618 - 1648
Puesto: Europa (principalment en l'actual Alemanya)
Resultau: Paz de Westfalia
En conflicto
Suecia
Bohemia
Reino de Dinamarca y Noruega
Provincias Unidas
Francia
Escocia
Anglaterra
Saxonia
Palatinato
Transilvania
Sacro Imperio Romano Chermanico
Liga Catolica Alemana
Austria
Bavera
Imperio Espanyol
Baixas
alto u baixo 495.000 alto u baixo 450.000
Guerra d'as Trenta Anyadas
PilsenLomniceSablatWisternitzHumennéMontanya BlancaNeu TitscheinMingolsheimWimpfenHöchstFleurusHeidelbergMannheimFrankenthalStadtlohnBredaCádizPuent de DessauLutterStralsundWolgastTractau de StettinFrankfurt de l'OderMagdeburgWerbenPrimera batalla de BreitenfeldRainAlte VesteLützenSaint MartinOldendorfPrimera batalla de NördlingenLes AvinsLeuvenWittstockRheinfeldenKalloFontarribiaBreisachChemnitzThionvilleSalsesDunasAire-sur-la-LysProvidenciaLa MarféeHonnecourtSegunda batalla de BreitenfeldRocroiTuttlingenFreiburgJüterbogJankauHulstHerbsthausenSegunda batalla de NördlingenZusmarshausenLensPraga

A Guerra d'as Trenta Anyadas estió una guerra civil d'Alemanya que se convertió en un conflicto armau entre diferents potencias europeas entre 1618 y 1648.

Antecedents[editar | modificar o codigo]

En 1555 s'establió o principio cuius regio, eius religio, que obliga a los alemans a prener a relichión d'os principes. Esto suposa que o luteranismo no exista que en Estaus con un principe luterano y en os atros que abance a Contrarreforma. Este sistema presenta dos errors:

  • L'auche d'o calvinismo, no previsto por os Habsburgo y que defiende l'elector palatín.
  • O estatuto d'os principatos eclesiasticos, on os luteranos son mayoría, se plega a la convención que sigan dirichius por prelatos catolicos, pero cuan os escanyos quedan vacants os protestants nombran administradors esleitos por ellos.

A fins d'o sieglo XVI a mayoría d'as tierras eclesiasticas d'o norte d'Alemanya se seculariza de facto creyando un contencioso con as autoridaz imperials.

Encomienzo[editar | modificar o codigo]

Os nobles no catolicos de Bohemia yeran hostils a l'autoritarismo d'os Habsburgo y inoportunan a los delegaus reyals en a defenestración de Praga de 1618. Proclaman en 1619 o destronamiento de Ferrando de Habsburgo, que dimpués se convertió en l'emperador Ferrando II d'o Sacro Imperio Romano Chermanico, y nombran rei de Bohemia a l'elector palatín Frederico V d'o Palatinato, que yera calvinista.

Desembolique[editar | modificar o codigo]

En 1620 Ferrando esclafa a los insurchents con aduya espanyola en o Mont Blanco, a man de Praga y Frederico fuye. Li confiscan os biens y la dignidat electoral se trasfiere a lo duque de Bavera.

As tropas imperials encorren a los partidarios de Frederico dica o norte d'Alemanya, on derrotan a lo rei de Dinamarca, que yera luterano. En 1629 Ferrando II promulga l'edicto de restitución anulando as secularizacions realizadas de facto dende 1555.

Intervención de Suecia[editar | modificar o codigo]

Manimenos os exitos de l'Imperio alarman a lo Gustavo Adolfo, rei de Suecia tamién luterano y intervién en Alemanya. Aliau de Brandemburgo y Saxonia, y con subsidios franceses refusa a las tropas imperials y muere en combate en 1632. Dimpués d'a derrota sueca l'emperador y Saxonia firman en 1635 a Paz de Praga.

Intervención de Francia[editar | modificar o codigo]

Cuan en Alemanya iba a encomenzar una reconciliación nacional. Richelieu decide empentar que a guerra contine en Alemanya pa aturar a los Habsburgo. As tropas francesas ocupan Alsacia y los suecos tornan a intervenir. L'emperador Ferrando III se niega a acceptar de negociar con os invasors.

Os tractaus de Westfalia[editar | modificar o codigo]

Os tractaus de Westfalia rematan en Münster y Osnabrück y confirman as situacions de feito:

O calvinismo se convertirá en a tercera confesión legal de l'Imperio. A situación confesional d'a población se considera ya de pa cutio, y 1624 se prene como anyo de referencia de traza que un sobirán puet cambear de relichión personal pero sin cambear a relichión oficial de cada Estau. Por eixemplo a fins d'o sieglo XVII os electors de Saxonia se farán catolicos cuan habioron d'estar reis de Polonia tamién y la población de Saxonia continó estando luterana.

Os Estaus Alemans prenen de iure o dreito de guerra y d'aliganza con estaus foranos si no fan guerra contra l'Imperio.

O Imperio sigue existindo como marco nacional de referencia pa los alemans pero sin papel politico.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • Jean Sellier: Atlas de los pueblos de Europa Occidental. Editorial Paidós.