Idioma bavaro

De Biquipedia
(Reendrezau dende Idioma austro-bavaro)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Bavaro
Boarisch
Atras denominacions: Austro-bavaro
Parlau en: Bavera
Saxonia (Vogtland)
Austria
Suiza (Samnaun)
Tirol d'o Sud
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: Bavaros
Parladors: 12 millons
Posición: [1] (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Indoeuropea

 Chermanica
  Occidental
   Alto alemán
    Alto alemán superior
     Austro-bavaro

Estatus oficial
Oficial en: No ye oficial
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en:
Regulau por: Sin de regulación
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2 ger
ISO 639-3 bar
SIL bar
Extensión d'o bavaro

L'idioma bavaro[1] u austro-bavaro (en bavaro Boarisch, pronunciación /bɔɑrɪʃ/) ye una luenga chermanica que se charra mas que mas en Austria y Bavera. Se tracta d'un grupo de variedaz de l'alto alemán. Encara que a suya clasificación como lengua u como dialecto de l'alemán ye prou discutida, o bavaro ye dificil d'entender ta os hablants de l'alemán stándard u ta qui ha aprendiu l'alemán stándard como luenga forana. A suya pronunciación, vocabulario y gramatica son diferents de l'alemán stándard. Debiu a que no ye luenga oficial ni en Austria ni en Bavera, no existe una ortografía standardizada y, amás, ye chusmeso a una fuerte influyencia tanto de l'alemán stándard como de l'alemán austriaco stándard. L'austro-bavaro ye parlau por bels doce millons de personas, a gran mayoría d'as cuals ye capable d'emplegar tamién l'alemán stándard, mas que mas en a luenga escrita.

Denominación adecuada[editar | modificar o codigo]

En bavaro no bi ha un nombre exclusivo ta o propio idioma. Se fan servir os nombres bayrisch u boarisch (bavaro) con referencia a o estau federal de Bavera, österreichisch (austriaco) con referencia a Austria, bairisch-österreichisch (austro-bavaro) con referencia a os dos u simplament daidsch, que ye o nombre de l'alemán en pronunciación bavara. Muitas vegadas s'emplega tamién o nombre d'un dialecto distinto d'o bavaro, como por eixemplo o tirolés u o carintio.

En a lingüística alemana s'emplega a parola bairisch, escrito no con y sino con i, ta distinguir-lo d'o dialecto de l'alemán que se charra en Bavera y también para encluyir l'austríaco. Internacionalment se fa servir o codigo ISO/DIS 639-3: bar u o nombre anglés bavarian.

O termino bavaro que s'emplega en iste articlo deriva d'o nombre en latín d'a rechión, Bavaria, poblada por a tribu chermanica d'os baiuvari u bayoarios dende a fin de l'Imperio Romano.

Distribución cheografica y dialectos[editar | modificar o codigo]

Mapa d'os dialectos de l'austro-bavaro

   Septentrional

   Central

   Meridional

L'idioma austro-bavaro se charra en cuantas rechions d'o centro d'Europa:

Os tres principals grupos dialectals d'o bavaro son:

As diferencias aintro d'istos tres subgrupos son notables y en Austria a sobén coinciden con as mugas d'os estaus. Asinas por eixemplo os accentos de Carintia, Estiria y Tirol se pueden distinguir facilment os unos d'os atros. Tamién bi ha una diferencia prou marcada entre os subdialectos oriental y occidental d'o bavaro central, que coinciden alto u baixo con a muga entre Austria y Bavera. Amás, o dialecto vienés tien bels rasgos caracteristicos que lo diferencian d'atras variants. En Viena, en menor parti, pero reconoixibles, bi ha variacions entre unos y atros districtos d'a ciudat.

Uso[editar | modificar o codigo]

En contraste con muitas atras variedat de l'alemán, o bavaro difiere prou de l'alemán stándard como ta que sía dificil ta os parlants nativos d'alemán d'adoptar a pronunciación stándard. Toz os bavaros y austriacos cultos, pueden manimenos leyer, escribir y entender l'alemán stándard, pero a vegadas no tienen a oportunidat de charrar-lo prou, mas que mas en as arias mas rurals. En istas rechions, l'alemán stándard se restrinche a l'uso d'a luenga escrita y a os medios de comunicación. Por ista razón se fa a sobén referencia a o stándard como Schriftdeutsch ("alemán escrito") mas que a o termin habitual de Hochdeutsch ("alto alemán" u "alemán stándard").

Escuela[editar | modificar o codigo]

Tanto Bavera como Austria fan servir oficialment l'alemán stándard como luenga vehicular en a educación. Con a espardidura d'a educación universal, a exposición d'os parlants de bavaro a l'alemán stándard ha iu puyando y por ixo muita chent choven, mas que mas en as grans ciudaz y as suyas arias metropolitanas, charran l'alemán stándard nomás con una mica d'accento. Iste accento existe por un regular nomás en familias a on que o bavaro se charra con regularidat. As familias que no usan normalment o bavaro en casa charran nomás en alemán stándard. En Austria, bella cosa de gramatica y escritura s'amuestra en as clases de luenga alemana.

No bi ha una autoridat lingüistica que defina a gramatica y a escritura d'o bavaro. Como no se gosa amostrar a escribir y leyer o bavaro en as escuelas a mayor parti d'os fablants d'ista luenga s'estiman mas de fer servir l'alemán stándard ta escribir. Os autors y a literatura rechional podrían chugar tamién un papel important en a educación, pero l'alemán stándard ye tamién a lingua franca en istos ambitos.

Literatura[editar | modificar o codigo]

Encara que existen tanto gramaticas como vocabularios y mesmo una traducción d'a Biblia en bavaro, no bi ha una ortografía stándard común. A poesía s'escribe en cuantos dialectos bavaros diferents y muitas cancions de musica pop fan servir a luenga, mas que mas as cancions d'o dito Austropop d'as decadas de 1970 y 1980.

Encara que o bavaro ye a luenga d'uso diario en a suya rechión, l'alemán stándard, a sobén con muitas influyencias rechionals, ye a luenga d'os medios de comunicación.

Ludwig Thoma , escritor de Lausbubengeschichte, ye un autor destacau en austro-bavaro.

Reconoixencia oficial[editar | modificar o codigo]

L'idioma bavaro ni ye luenga oficial ni luenga rechional reconoixida ni en Alemanya ni en Austria. Tampoco no ye reconoixiu por a carta europea de luengas rechionals u minoritarias (ECRML). Nomás dos chicotas variedaz d'o bavaro tienen estatus de luengas minoritarias en Italia. Son a lengua cimbra en a Provincia autonoma de Trento y o tischlbongarisch en a rechión autonoma de Friul-Venecia Julia.

Vocabulario[editar | modificar o codigo]

Iste ye un chiquet eixemplo de vocabulario:

Aragonés Alemán Bavaro
formache Käse Kaas
martis Dienstag Ertag
chueves Donnerstag Pfinztag
au hallo Servus
diners Geld Diridari
buen diya Guten Tag Grüß Gott
borina Spaß Gaudi
beso Kuss Bussl
hue heute heid
barrenadura Unsinn Schmarrn
cordión Akkordeon Wanzenpresse
medrana Angst Bollen

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Wikipedia
Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puetz vesitar-la y contribuir en Wikipedia en bavaro.


Familia chermanica
- Diasistema norrén occidental: Islandés | Feroés | Norn | Noruego (Nynorsk)
- Diasistema norrén oriental: Noruego (Bokmål) | Danés | Sueco | Gotlandés
- Diasistema occidental anglico: Anglés | Escocés
- Diasistema occidental frisón: Frisón occidental | Frisón septentrional | Frisón oriental
- Diasistema occidental baixo franco: Afrikaans | Neerlandés
- Diasistema occidental baixo alemán: Baixo alemán
- Diasistema occidental alto alemán: Alemán stándard | Alamanico | Bavaro | Limburgués | Luxemburgués | Yiddisch
- Diasistema oriental: Gotico