Río Forcos

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Río Forcos
Administración
Estaus
Territorios	Termin municipal de Broto (Sobrarbe, Aragón)
Cheografía
Longaria	9,6 km
Altaria d'o naixedero	1300 m
Naixedero	Confluencia d'o barranco de la Banyera y o de l'Artosa, debaixo d'Otal.
Desembocadura	Río Ara en o recolón de Boyars, entre Fiscal y Sarvisé
Superficie d'a cuenca	km²
Cabal meyano	m³/s
Mapa

O río Forcos u barranco de Forcos ye un río d'Aragón, afluent de l'Ara por a dreita, que trascurre totalment en l'actual termino municipal de Broto. En o suyo curso alto recibe tamién o nombre de barranco d'Otal u d'a glera d'Otal y, de forma local, simplament barranco d'a Glera.

Ye un d'es dos cursos d'augua que drenan a comarca historica d'o Sobrepuerto, y en ye o principal en a valle d'Otal, en a cual se troba os nuclios de Bergua, Basarán, Escartín y o propio Otal d'a on dimana o nombre.

Hidrografía

Se forma por l'afluencia d'o barranco de la Banyera (que dimana d'as coronas de la Erata) y o barranco de l'Artosa (que baixa d'as estivas d'a Facera y o Pelopín), chusto por debaixo d'as espuendas sobre as que s'aposienta Otal, a bels 1300 msnm.

Recibe diferents barrancos y torrents, a modo d'afluents, pero o principal de toz ye o barranco de la Pera, que forma la tercer valle de Sobrepuerto (subsidiaria de a d'Otal) en a que se troba os nuclios de Ciellas, Cortiellas, y Sasa, y que alporta en o punto d'afluencia una cantidat d'augua semellant a la que dica alavez lieva o propio Forcos. Os dos barrancos s'unen en o enclau d'as palancas de Bergua, punto de partida de diferents senders que puyan ta os atros lugars de Sobrepuerto, poco enantes d'esnavesar por debaixo de Bergua.

Desemboca en a glera de l'Ara en o costau exterior d'o recolón de Boyars, meandre de grans dimensions que describe ixatro río entre Sarvisé y Fiscal, chusto enfrent d'Asín de Broto.

Afluents

Confluencia d'os barrancos de Forcos y de la Pera, debaixo de Bergua (cabals estivals).

• O barranco recibe, por a man dreita:
  • Barranco d'Anchueto, que baixa d'o parache d'as bordas de Sancho y Fierro, en o que yera l'antigo termino municipal d'Otal.
  • Barranco de lo Estachón (posiblement, d'«estacha» u una forma arcaica d'«estallo»; os naturals o pronuncian barranco lostachón), en termino d'Otal, que naixe ya aman d'o cuello d'Ainielle.
  • Barranco de Niablas, que naix en a man cuentra d'un sarratiello que lo Estachón, debaixo d'o cuello d'Ainielle, y baixa por aman d'a pardina de Niablas que le da nombre.
  • Barranco d'o cuello de Basarán, que baixa por a man nort-ueste d'o sarrato a on se troba Basarán.
  • Barranco de Basarán u d'a fuent de Basarán, que naix de diferents cabeceras entre o cerro de Sant Blas y o tozal Corona (una d'ellas, efectivament, en a fuent de Basarán) y baixa por o sud-este d'iste nuclio.
  • Barranco d'as Tabletas.
  • Barranco de l'Abet, con un salto caracteristico pleno de tosca.
  • Barranco de la Pera, o suyo mayor afluent, que drena la valle de Sant Cocobat, de Ciellas, Cortiellas y Sasa.
• Y por a izquierda:
  • Barranco de Capanalda, aman encara d'Otal.
  • Barranco d'Aratiello. Istos dos se despinchan d'a cresta de Matils que conecta la Manchoya con o Pelopín.
  • Barranco de la Codera, que culle l'augua de buena cosa en as garras occidentals d'a Manchoya.
  • Barranco d'Escartín, que baixa prou vertical dende o sector nort-ueste d'o lugar que le da nombre.
  • Barranco de Bergazo, muit aprofeitau por os afeccionaus a os esportes d'aventura, combina diferents saltos de dieferents metros en poca distancia, lo que lo fa estar o mas vertical d'os afluents d'o Forcos. Atraviesa o camino de Bergua ta Escartín, por a cual cosa ye muit fácil d'acceder. Ye preparau ta la practica de rappels.
  • Barranco de Grixal
  • Barranco d'a Penya Blanca, adebant de Bergua.
  • Barranco de Sanzalbe.

Intrés turistico

Salto d'o Forcos a'l costau d'o molino d'Escartín, parache poco conoixiu porque no ye aprofeitable por os barranquistas, pus i hai muita sedimentación travertinica (tosqueras), pero que ye de gran belleza.

O barranco de Forcos trascurre a cualque profundidat por o fondo d'a valle d'Otal, y, en a parte mas funda de la dita valle, amaneix bien luego muestras de penya calsinera despullada, que han estau firme erosionadas por o curso d'augua. Tot isto ha feito fácil l'aparición de releus erosivos en profundidat en o fondo d'a valle que, mientres mils d'anyos, han ito afundindo a penya con foces y saltos que arriban a tener 10 metros por debaixo d'o limite d'a selva.

A vechetación, paralelament, s'ha adaptau a unas condicions de baixa insolación en os arredols d'o río, pus as baixants que se troba arredol tienen muita inclinación y dan lugar a un fundón de valle zarrau y con humedat abundant tot l'anyo. O perfil particularment zarrau d'ista valle dificulta tamién a dentrada d'o viento, o que accentúa las diferencias ecolochicas con os atros estratos altitudinals. Tot isto fa que, además de l'abundanza de fagacias que de forma natural se produz en as baixants ubagas de la valle (paco de Bergua, paco de Basarán), en o fondón, aman d'o cauce, se i pueda trobar particularidaz d'a vechetación muit visibles, como l'alta densidat de felequeras (o que incluye eixemplars isolaus d'especies anteriors a las glaciacions, como felequeras de tipo «Niedo d'Ave» y a Ramonda myconi) y molsa.

A glera

En o Forcos, recibe o nombre de glera l'afloramiento de penya calsinera y formacions de Flysch que s'aprecia en o fondo y en as parez de buena cosa d'a suya cuenca.

O puent d'as Crabas

En o barranco, entre Escartín y Basarán, i heba enantes un puent que cuan es lugars yeran encara poblaus se conoixeba como o Puent d'as Crabas. O puent trescruzaba o barranco por alto, por encima d'una foz de bels 10 metros de fondo, a on que o sol nomás i dentra cuan ye en posición cenital en o verano. Chusto antes d'a foz, i ha una gorga socavada por l'augua d'una cadreita de bels 8 metros. Iste ye o punto a on que actualment principian a mayoría d'incursions de barranquismo en o Forcos.

A profundidat d'a valle d'o Forcos fa que se i pueda trobar encara especies botanicas relictas, como felequeras asplenacias (centro d'a foto).

O barranquismo ye un esporte que s'ha tornau muit important en o curso d'o Forcos, y en os meses estivals compite en numero de personas con o senderismo y a bicicleta de monyanya, que tienen mas tradición en tot o sector deshabitau de Sobrepuerto.

Vinclos externos

• (es) Dentrada Barranco Forcos-Glera de Otal, en o blog Raulsakisworld, sobre o descenso de barrancos en o Forcos.
• (es) Barranco d'a Glera-Forcos en o blog LaCabraDeMonte, con a mesma tematica.
• (es) Dentrada Barranco Forcos en o blog LosDelTermo, tamién sobre barranquismo en o Forcos.

• Datos: Q25619898
• Multimedia: Forcos River / Q25619898