Malpica d'Arba

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Iste articlo ye sobre un lugar de Biota en Cinco Villas. Ta atros usos se veiga Malpica.

Malpica d'Arba
Lugar d'Aragón
Malpica d'Arba y a ilesia de Nuestra Sinyora de Diasol dende l'ermita de Santa Ana.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca  • Municipio	Lugar  Aragón  Zaragoza Cinco Villas Biota (Zaragoza)
Partiu chudicial	Exeya d'os Caballers
Población  • Total	21 hab. (2007)
Altaria  • Meyana	640 m.
Distancia  • 60 km	enta Zaragoza
Codigo postal	50695
Chentilicio	Malpicán / malpicana
Fiestas	25 de chulio
Patrons	Sant Chaime y Santa Ana
Parroquial  • Diocesi  • Parroquia	Chaca Nuestra Sinyora d'o Día y d'o Sol de Malpica
Ríos	Río Arba de Luesia
Coordenadas
Malpica d'Arba Malpica d'Arba en Aragón

Malpica d'Arba (Malpica de Arba en castellano) ye un lugar aragonés d'a provincia de Zaragoza situato actualment (dende 1970) en o municipio de Biota, en a comarca de Cinco Villas y partiu chudicial d'Exeya d'os Caballers. Dende lo punto d'anvista eclesiastico pende d'a diocesi de Chaca y archidiocesi de Pamplona a traviés de l'arcipestrau d'Erla-Uncastiello.

Dica fins d'o sieglo XIX perteneixeba a lo termin municipal d'Uncastiello. O suyo nombre tradicional estió Malpica dica 1916, cuan se li adhibió l'apelativo d'Arba ta diferenciar-lo d'os atros lugars ditos Malpica. En ixas envueltas pendeba d'o desapareixito partiu chudicial de Sos d'o Rei Catolico.

Aragonés

L'aragonés ya no se charra en o lugar, pero o castellano que se i charra mantién caracteristicas d'a luenga aragonesa, belunas amanatas a l'ansotano, como o emplego d'a desinencia personal de primera persona -i en os imperfectos y os condicionals. Ye una caracteristica común a d'atros lugars de Cinco Villas, como Uncastiello, Luesia u Longars. A microtoponimia d'o lugar conserva muitos nombres en aragonés, como Ciresa, Val de Grallas, Val de Sansoro, Fuent d'o Lugar, etc.

Etimolochía

Malpica ye un nombre celta, como os atros Malpica d'a peninsula Iberica: Malpica de Bergantiños en a Provincia d'A Coruña y Malpica de Tajo en a provincia de Toledo. Bi ha unatro Malpica tamién en Cinco Villas, en Castiliscar, a on ye o nombre d'una partida a on bi ha ruinas d'una ciudat prerromana, posiblement suessetana; y l'atro Malpica aragonés ye un poligono industrial en Zaragoza.

Cheografía

Cheografía urbana

O nuclio de Malpica se troba situato dencima d'un pueyo rocoso, con dos nuclios principals: o primero, o nuclio de l'actual ilesia, ye o puesto a on d'antis mas se trobaba a primitiva fortificación debantata por os musulmans ta cosirar as actividaz d'os cristianos d'Uncastiello y Luesia, localidat ista zaguera visible dreitament dende Malpica; o segundo, a on hue se troba a dita Casa Pinta, que se debanta dencima d'a fuent d'o Diable, d'o río Arba y de l'antigo camín enta Uncastiello.

As suyas casas, construyitas con a piedra propia d'o lugar, gosan tener tres plantas d'altaria (bellunas nomás en tienen que dos) y s'estendillan entre os dos pueyos rocosos d'o lugar, estando antigament zarrato o nuclio urbán en a nueit, tenendo a dentrada prencipal por o dito Portal, que trescruza baixo as viviendas d'a dentrada d'o lugar.

Camins

Camins, pistas y senders que naixcan d'o nuclio prencipal y vaigan t'atros lugars d'a comarca.

	Luesia (camín transitable con auto)
Uncastiello (Ctra. local)		Asín (camín)
	Biota (Ctra. local)	Farasdués (camín)

Demografía

Evolución demografica

1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 - - 150 270 249 259 230 222 225

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 279 313 287 272 233 162 90 - -

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 - - - - - - 25 25 24

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 21 19 20 21 21 21 22 - -

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 - - - - - - - - -

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 - - - - - - - - - -

1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Molimentos

• Ilesia de Nuestra Sinyora de Diasol de Malpica d'Arba, una ilesia de planta romanica, encara que muit esviellata en primerías d'o sieglo XVIII. Adedicada a Nuestra Sinyora d'o Día y d'o Sol, una advocación de Santa María, ye la ilesia parroquial d'o lugar. Debantata dencima d'un antigo pueyo que estió l'alazet d'una chicota fortificación musulmana, conserva parte d'una lapida sepulcral romana, d'una persona d'a gens Atilia, fácil que a mesma familia d'o mausoleu d'os Atilios amán de Layana y Sadaba. O suyo texto diz:

[A]tilius · M/[a]ternus · / [h(ic)] · s(itus) · est

• Ermita de Santa Ana.

Fiestas

Las fiestas patronals de Malpica do o 25 de chulio, en a honor de Sant Chaime o Mayor y Santa Ana.

Vinclos externos

• Se veigan as imachens de Commons sobre Malpica d'Arba.

Lugars d'o municipio de Biota
Poblaus: Biota | Malpica d'Arba Despoblaus: O Bayo