Chupiter (planeta)

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Chupiter  ♃
Caracteristicas orbitals
Radio meyo: 778.330.000 km
Distancia
ta o Sol:
5,20336301 UA
Excentricidat: 0,04839266
Periodo orbital
(sideral):
11a 315d 1,1h
Periodo orbital
(sinodico):
398,9 días
Inclinación: 1,30530°
Velocidat orbital meya: 13,0697 km/s
Satelites: 63 conoixitos
Caracteristicas fisicas
Diametro equatorial: 142.984 km
Superficie: 6,41×1010 km²
Masa: 1,899×1027 kg
Densidat meya: 1,33 g/cm³
Gravedat superficial: 23,12 m/s²
Velocidat d'escape: 59,54 km/s
Periodo de rotación: 9h 55,5m
Inclinación axial: 3,12°
Albedo: 0,52
Temperatura superficial:
 • Minima: 110 K 
 • Maxima: N/A K
 • Meyana: 152 K 
Caracteristicas atmosfericas
Presión: 70 kPa
Hidrocheno 81%
Oxicheno 17%
Metano 0,1%
Vapor d'augua 0,1%
Almoniaco 0,02%
Etano 0,0002%
Fosfina 0,0001%
Sulfuro d'hidrocheno 0,0001%
Iste articlo ye sobre a planeta Chupiter, ta atros usos d'iste termin se veiga Chupiter.

Chupiter ye la cinquena planeta d'o sistema solar (ordenadas as planetas seguntes a suya lonteza d'o Sol y d'o centro d'o sistema solar) y en ye la mas gran d'ixas planetas[1] por a suya masa, debant de Saturno y chunto a Urano y Neptuno, se clasifica como chigantas gaseosas. A vegatas, istas cuatre planetas se dicen chovianas, que significa "parellanas a Chupiter".

Ye una planeta chigant gasiosa y tien un diametro de 142.984 km; a suya orbita tien un radio de 778.330.000 km (5,2 UA).

Descubierto en l'antigüidat, o suyo nombre procede d'o dios d'a mitolochía romana Chupiter (equivalent a Zeus en a mitolochía griega).

Caracteristicas prencipals[editar | modificar o codigo]

Atmosfera[editar | modificar o codigo]

L'atmosfera de Chupiter no presenta una buega clara con l'interior liquido d'a planeta; la transición se va producindo d'una traza gradual. Se compone en a suya mayoría de hidrocheno (87 %) y helio (13 %), amás de contener chicotas cantidaz de metano, vapor d'augua, almoniaco y sulfuro de hidrocheno.

L'atmosfera de Chupiter ye dividida en cinturons foscos clamaus "bandas" y rechions claras clamadas "zonas", toz éls aliniaus en a dirección d'os paralelos. As bandas y zonas amugan un sistema de corrients d'aire alternants en dirección con a latitut y en cheneral de gran intensidat; per eixemplo, los aires en l'ecuador bufan a velocidaz arredol de 100 m/s (360 km/h) mientres que en a Banda Ecuatorial Norte, os aires pueden plegar a bufar a 140 m/s (500 km/h).

A Gran Taca Roya (conoixida en anglés per as siglas "GRS" (Great Red Stain) ye aproximadament unas dos vegadas y meya lo d'a Tierra, y ye un anticiclón chigán muit estable en o tiempo. Os aires en os arredols d'o vortice tienen una velocidat de 400 km/h.

Boiras de Chupiter

Estructura interna[editar | modificar o codigo]

En l'interior d'a planeta lo hidrocheno, o helio y l'argón se comprimen progresivament. Lo hidrocheno molecular s'atape de tal traza que se transforma en un liquido a profundidaz d'uns 15 000 km baixo la superficie. Mas abaixo s'aspera la existencia d'un nuclio rocoso formau prencipalment per materials chelaus y mas densos.

Satelites[editar | modificar o codigo]

Satelites galileanos[editar | modificar o codigo]

Os prencipals satelites de Chupiter estioron descubiertos per Galileo Galilei lo 7 de chinero de 1610, ragón per a cual se les clama satelites galileanos. Son clamaus Io, Europa, Ganimedes y Calisto.

Satelites menors[editar | modificar o codigo]

Amás d'os mencionaus satelites galileanos, as distintas sondas espacials ninviadas a Chupiter y observacions dende la Tierra han enamplau lo numero total de satelites de Chupiter dica 79. Istos satelites menors se pueden atrastallar en dos grupos:

  • Grupo d'Amaltea: son cuatro satelites chicoz que chiran arredol de Chupiter en orbitas internas a las d'os satelites galileanos. Iste grupo ye componiu (en orden de distancia) per Metis, Adrastea, Amaltea y Tebe.
  • Satelites irregulars: ye un grupo numeroso de satelites en orbitas muito leixanas de Chupiter; de feito, son tan luent d'iste que la gravedat d'o Sol distorsiona perceptiblement as suyas orbitas. Os miembros d'iste grupo incluyen a Aedea, Aitné, Ananké, Arce, Autónoe, Caldona, Cale, Calice, Calirroe, Carmé, Carpo, Cilene, Elara, Erinome, Euante, Eukelade, Euporia, Euridome, Harpalice, Hegemone, Heliké, Hermipé, Herse, Himalia, Isonoe, Kallichore, Kore, Leda, Lisitea, Megaclite, Mnemea, Ortosia, Pasifae, Pasitea, Praxidice, Sinope, Sponde, Taigete, Telxínoe, Temisto, Tione, Yocasta y atros 17 satelites que no tienen pas encara nombre definito.

Sistema d'aniellos[editar | modificar o codigo]

Chupiter poseye un tenue sistema d'aniellos que estió descubierto per la sonda espacial Voyager 1 en marzo de 1979. L'aniello prencipal tien uns 6400 km d'amplaria, orbita la planeta a 122 800 km de distancia d'o centro y tien un espesor vertical inferior a la decena de kilometros. O suyo espesor optico ye tan reduciu que nomás ha puesto estar observau per as sondas espacials Voyager 1, Voyager 2 y Galileo. Os aniellos son formaus prencipalment per polvo en cuenta de chelo como los aniellos de Saturno.

Exploración[editar | modificar o codigo]

Recreyación d'a Jupiter Icy Mooons Explorer.

Chupiter ha estau visitau pa la suya exploración per bellas misions espacials d'a NASA dende 1973.

Dinantes as misions Pioneer 10 y Pioneer 11 realizoron una exploración preliminar con sobrevuelos d'a planeta estando a sonda Pioneer 10 qui sobrevoló Chupiter per primera vegada en a historia en aviento de 1973.

D'atra man as misions Voyager 1 y Voyager 2 tamién visitoron Chupiter en l'anyo 1979. En 1995 a misión Galileo encetó una misión d'exploración d'a planeta de siet anyadas de durada.

As siguients misions facioron nomás que aproximacions, ya en o sieglo XXI, en aviento de 2000 a misión espacial Cassini-Huygens fació un sobrevuelo leixano en o suyo viache con destín a Saturno. En febrero de 2007 a planeta Chupiter estió visitau per a sonda New Horizons en o suyo viache enta Plutón.

Dica l'anyo 2016, concretament o 5 de chulio dentró en orbita de Chupiter la sonda espacial Juno pa estudiar l'atmosfera, a magnetosfera y as auroras d'ista planeta.

L'Achencia Espacial Europea (ESA) con a Misión JUICE (Jupiter Icy Moons Explorer) explorará y estudiará Chupiter y tres d'as suyos satelites galileanos Ganímedes, Calisto y Europa, una vegada allí habría de descubrir si i hai augua liquida debaixo d'as suyas superficies. La nave estió lanzada lo 14 d'abril de 2023,​ [2] estando prevista la suya plegada a Chupiter en chulio de 2031. A suya primera etapa de treballo prencipiará orbitando arredol de Ganímedes en aviento de 2034.

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Biquizionario
Biquizionario
O Biquizionario tien una dentrada sobre o simbolo astronomico de Chupiter..


O Sistema
Solar
Planetas · Nanas Sol · Mercurio · Venus · Tierra · Marte · Ceres · Chupiter · Saturno · Urano · Neptuno · Orcus · Plutón · Haumea · Quaoar · Makemake · Gonggong · Eris · Sedna