R

De Biquipedia
R
R
A B C D E
F G H I J
K L M N Ñ
O P Q R S
T U V W X
Y Z
Digrafos
ch gu ix ll ny
qu rr
Atros simbolos
Ç l·l nn tz

A R (erre) ye a decinovena letra de l'alfabeto aragonés y quincena consonant. Ye tamién una letra de l'alfabeto latino. Representa o fonema vibrant alveolar simple entre vocals, pero dezaga de consonant representa o fonema vibrant alveolar multiple.

Historia[editar | modificar o codigo]

Se corresponde con a letra R de l'alfabeto latino u romano, que proviene d'o griego rho, apareixida dende o signo fenicio rosas, que significaba cabeza. A r minuscla procede d'a r redonda d'a escritura carolinchia.

Hieroglifico
(Fonograma R)[1]
Escritura hieratica
(Fonograma R)
Proto-Semitico
R
Fenicio
R
Griego
Rho
Etrusco
R
Latino
R
Cursiva moderna
R
r

En aragonés[editar | modificar o codigo]

Representa en aragonés o fonema alveolar vibrant simple sonoro /ɾ/:[2]

  • En posición intervocalica: orella ([o'ɾeʎa]), mosicaire ([mosi'kajɾe]), baruca ([ba'ɾuka]), allora ([a'ʎoɾa]), derivar ([deɾi'βaɾ]), historia ([is'toɾja]), fatera ([fa'teɾa]).
  • Debant u dezaga de consonant: barfulaire ([baɾfu'lajɾe]), alufrar ([alu'fɾaɾ]), crepa (['kɾepa]), enfornar ([eɱfoɾ'naɾ]), portiello ([poɾ'tjeʎo]), gabardera ([gaβaɾ'ðeɾa]), gorga (['goɾɣa]).
  • En a variant de l'articlo ro, ra, ros, ras, ya que tién un contexto postvocalico: Ye rematato ro día, cayeba ra uambra, tresbatiba ras claus, replegó ros anayons, ta ro cambo, de ra fuent.

Bellas vegadas a <r> intervocalica puet no pronunciar-se en a parla informal, manimenos sí se mantiene en a escritura: quiere ([’kjeɾe] u ([‘kje]), encara ([en’kaɾa] u [en’ka]), pareix ([pa’ɾei̯ʃ] u [pa’iʃ]), etc.

Representa o fonema vibrant alveolar multiple /r/ en posición inicial de parola y dezaga d'as consonants <l>, <n> y <s>: rai ([raj]), redir ([re'ðiɾ]), ringlera ([riŋ'gleɾa]), rodeta ([ro'ðeta]), rustir ([rus'tiɾ]), alredor ([alre'ðoɾ]), enronar ([enro'naɾ]), israelita ([israe'lita]). En posición intervocalica iste soniu ye representau por o digrafo <rr>: agüerro ([a'ɣwero]), escarrar ([eska'raɾ]), correu (['korew]), encarranyar ([eŋkara'ɲar]), ferraina ([fe'rajna]), esbarrar ([ezβa'raɾ]), altorribagorzano ([altoriβaɣor'θano]), papirroi ([pa'piroj]), zorrera ([θo'reɾa]), fierro (['fjero]).

En posición final absoluta s'escribe <r>, y puet pronunciar-se [ɾ] u no pas [Ø]: fabolar ([faβo'laɾ] u [faβo'la]), pastor ([pas'toɾ] u [pas'to]), ulor ([u'loɾ] u [u'lo]), ruixar ([ruj'ʃaɾ] u [ruj'ʃa]), bater ([ba'teɾ] u [ba'te]), bullir ([bu'ʎjɾ] u [bu'ʎi]), fer ([feɾ] u [fe]), millor ([mi'ʎoɾ] u [mi'ʎo]), muyir ([mu'yjɾ] u [mu'yi]), quefer ([ke'feɾ] u [ke'fe]). Iste fonema en posición final ye mudo en ansotano, chistabín y ribagorzano, manimenos ye latent y reapareix en derivaus: pastorada ([pasto'ɾaða]), uloreta ([ulo'ɾeta]), aqueferau ([ake'feɾaw]).

En infinitivos seguius de cliticos, no gosa pronunciar-se a <r> final en a mayoría de parlas: fer-lo (['felo]), chirar-las ([tʃi'ɾalas]), pillar-ne ([pi'ʎane]), besar-te ([be'sate]), ir-se-ne (['isene]). Igualment no se gosa pronunciar cuan se troba debant de <s> en posición final: enganyapastors ([eŋgaɲapas’tos]), mullers ([mu’ʎes]), calors ([ka’los]), quiers ([’kjes]), abetars ([aβe’tas]), corders ([koɾ’ðes]).

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary
  2. (an) Ortografía de l'aragonés. AAL

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

  • Colabora en Commons Se veigan as imáchens de Commons sobre R.