Parque Nacional d'Ordesa y d'as Tres Serols

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Ordesa y as Tres Serols
Dentrada a lo Parque Nacional d'Ordesa y d'as Tres Serols por a valle Verde
Datos chenerals
Tipo	Parque Nacional
Establiu	1918
Superficie	156,08 km²
Situación
Situación	Sobrarbe, Uesca, Aragón
Latitut	42.649
Lonchitut	-0.06
Mapa

O Parque Nacional d'Ordesa y d'as Tres Serols (también dito de Mont Perdito; "Parque Nacional de Ordesa y Monte Perdido" en castellano) ye lo segundo parque nacional mas antigo d'Espanya, declarato como tal en 1918, dimpués que se declarase o parque d'os Picos d'Europa. Aplega ecosistemas pirenencos dende lo mont meyo dica estaches alpinos.

Baixo a suya extensión se troban tres vals aragonesas d'os pireneus centrals; a Val d'Anyisclo (municipio de Fanlo) a Valle Verde (municipio de Bielsa) y la Val d'Ordesa (municipio de Torla). Totas tres perteneixen a la comarca de Sobrarbe.

En orichen, nomás se i comprendió la val d'Ordesa, dica que en 1982 fuoron incorporadas as atras dos vals que fan parti d'o mallo d'as Tres Serols. Chunto con o Parque Nacional d'os Pireneus Centrals (de Francia) constituye un recero ta bels elementos menazatos d'a fauna y a flora pirenenca, como os abetes u lo cuasi extinguito onso pirenenco.

Descripción

Cul de Cotatuero dende a Senda d'os Cazataires.

A orografía d'o Parque ye dominata por o macizo d'as Tres Serols, a mayor mole calcaria d'o mundo. A suya mayor elevación ye o Mont Perdito, d'o que en forma mas u menos radial baixan una serie d'impresionants crestas montanyosas y vals glacials. A mas caracteristica y emblematica ye a val d'Ordesa, recorrita por o río Arazas, orichen d'o Parque Nacional, que s'ubre en dirección este-ueste, pero tamién destacan o Canyón de Anyisclo, travesato por o río Bellós, en dirección Norte-Sud, os Foratars d'Escuaín, por a on pasa o río Yaga, en dirección sureste y a valle Verde, recorrita por a Cinca, en dirección este. Asinas mesmo, encara que no perteneixe a o Parque Nacional, cal destacar a val de Buixaruelo en a zona ueste, y ya en territorio francés a Val y Cul de Gavarnia, unatro impresionant cul glacial que en a suya cabecera tiene o salto d'augua mas alto d'Europa, con mas de 400 metros de caita vertical.

A morfolochía basica d'o Parque se debe a dos orochenias, pero prencipalment a o plegamiento y elevación alpina d'a era Terciaria, posteriorment moldeata por a erosión glacial entre a era Cuaternaria, creyando una serie de culs y vals glacials muit definitas, como a val d'Ordesa y a valle Verde. Hue en día sige existindo un glacial en a cara Norte d'o Mont Perdito, encara que en retacule. A mayor parte d'a penya d'o Parque Nacional ye calsinera, o que superpone a la mas evident y antiga erosión glacial a transformación karstica y fluvial d'o paisache, con a-saber-las cuevas, canyons, simas, etc. Aquí cal destacar o Canyón d'Anyisclo y os Foratars d'Escuaín, a on que amaneixen culs glacials en as suyas cabeceras, pero que posteriorment s'encaixan en profundas foces.

As zonas altas d'o parque (altarias superiors a os 2000 m) son prou aridas, ya que toda l'augua procedent de precipitacions se reculle a escape por o sistema karstico. D'atra man, os fondos d'as val son cubiertos con una exuberant vechetación en a que dominan os fabos os abez que van deixando paso a o pin negro seguntes se'n puya.

Muitos personaches s'han enamorato d'istos paisaches y han contribuito a la suya difusión. Chents como Lucien Briet, Lucas Mallada u Soler i Santaló han contribuito a dar a conoixer iste puesto y a que estase protechito.

Galería d'imachens

• 
  Breca de Roldán.
• 
  Clavillas de Cotatuero.
• 
  A Val d'Ordesa dende a Senda d'os Cazadors.
• 
  Cul de Soaso y a Cola de Caballo.
• 
  Salto d'augua d'a Cueva.