Pogrom

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
O Pogrom de Iaşi en a ciudat rumana de Iaşi o 29 de chunio de 1941.
Victimas d'un pogrom en 1905 en Ekaterinoslav, Imperio Ruso.
Un pogrom medieval en a ciudat alemana de Frankfurt d'o Main.
Humiliacions a os chodigos de Tesalonica (Grecia) en chulio de 1942.

Con a palabra pogrom, d'o ruso погром, ye como se conoix a os ataques, con espullamientos y mortaleras, d'una parte d'a población contra una atra parte. A palabra trescruza ta atras luengas en refiriendo-se especificament a las mortaleras de chodigos en l'Imperio Ruso. Se refiere asinas a accions violentas premeditatas, feitas a instigación d'os zars y por a suya Policía, con l'aduya d'as poblacions antisemitas locals, contra as comunidaz chodigas en o suyo territorio; y, por extensión, designa tamién a os ataques organizatos contra os chodigos en cualsiquier atro país d'Europa. Os pogroms, a vegatas, son tamién contra atras minorías etnicas y nacionals, como os chitans. Istas accions s'acompanyan a sobén con espullamientos y tamién con destruccions de biens personals u comunitarios, y tamién de mortaleras.

Raul Hilberg definix o pogrom como una breu explosión de violencia d'una comunidat contra un grupo chodigo que i vive.[1] Tamién bi han pogroms en atros lugars, como Orient Meyo.

Os pogroms medievals[editar | modificar o codigo]

Mientres a Edat Meya, a población chodiga viviba a sobén confinata en as ditas chuderías, separata asinas d'a población cristiana. Se creyeba en ixas envueltas que os chodigos teneban a culpa comunitariament d'a muerte de Chesús de Nazaret, y se lis prohibiba fer bellos treballos, dedicando-se muitos d'istos chodigos a o comercio.

En o reino d'Aragón y en tota a Corona d'Aragón be heban muitas chuderías, como as chuderías de Taust, Biel, Uncastiello u as propias grans ciudaz como Uesca, Zaragoza y Teruel. Atras grans chuderías en os territorios d'a Corona yeran as de Perpinyán, Chirona, Barcelona u Valencia.

Pogrom de 1348 en a Corona d'Aragón[editar | modificar o codigo]

En 1348 plegó t'a peninsula iberica una epidemia de peste negra, y bi morió una part muit important d'a suya población (se diz que bi morió un tercio d'a población d'Europa), que prencipió a culpar d'a malautía a os chodigos. Isto fació que en toz os territorios d'a Corona d'Aragón bi hese un gran pogrom contra os chodigos, como tamién succedió an atros países d'Europa. A chudería de Barcelona fue espullata, encara que o rei bi ninvió soldatos ta la suya protección. S'atacoron, amás de Barcelona, as chuderías de Chirona, Tarragona, Valencia y Murviedro.[2]

Pogrom de 1391 en a Corona d'Aragón y en Castiella[editar | modificar o codigo]

Tamién en 1391 fuoron asaltatas y espullatas muitas chuderías en lugars d'a Corona d'Aragón y d'o reino de Castiella: Palma de Mallorca y Inca (en as islas Balears) o día 1 d'agosto; Chirona o día 10 d'agosto.

Pogroms en Europa de l'este antes de 1880[editar | modificar o codigo]

En os sieglos XIII-XIV bi heba muitos chodigos ditos askenazís en a Europa de l'Este, que tenioron un papel muit important dica 1646, cuan os cosacos zaporizhians y a población d'orichen rutén se sublevoron, sublevación conducita por Bogdan Khmelnitski. Bi habió muitas mortaleras en Ucraína durant dos anyadas, contra a población de relichión catolica y, encara con mas violencia, contra os chodigos. Alto u baixo, morioron arredol de 100.000 chodigos.[3] Bi habió mas mortaleras contra os chodigos cuan a invasión d'a Republica d'as Dos Nacions dende 1654 dica 1656 por os exercitos rusos, que creyeban que os chodigos yeran aliaus d'os polacos.

Dimpués de l'anexión d'a mayor parte de Polonia por l'Imperio Ruso, iste zaguer país teneba ya arredol de 5.000.000 d'habitants chodigos. O mesmo estato faboreixeba l'antisemitismo, construito sobre las bases de l'antigo antichudaísmo d'a Ilesia Ortodoxa Rusa y os prechuicios populars.[4] Bi habió violencias antisemitas en Odessa en 1821, 1859 y 1871, encara que no s'emplegaba encara a palabra pogrom.

Pogroms en l'Imperio Ruso[editar | modificar o codigo]

A primera serie de mortaleras contra a población chodiga de l'Imperio Ruso que recibioron o nombre de pogroms estió dende 1881 y 1884. O zar Aleixandre III, que succedió a su pai Aleixandre II dimpués d'o suyo asasinato, remató a politica liberal que su pai heba escomenzato. Aconsellato por o suyo antigo preceptor, Konstantin Pobedonostsev, que s'heba convertito en procurador d'o Santo Sinodo d'a Ilesia Ortodoxa Rusa, fació dende que plegó a la cadiera reyal una politica reaccionaria y antisemita, faciendo amás a os chodigos os responsables de l'asasinato de su pai.

A politica d'o Gubierno d'Aleixandre III sobre os chodigos yera que: «Un tercio d'os chodigos se convertirá, un tercio emigrará, y un tercio morirá».[3] Asinas, en 1881 bi habió mas de 100 pogroms en l'Imperio Ruso: os prencipals pogroms estioron os d'as ciudaz d'Elisabethgrad (hue Kirovohrad) o 15 d'abril de 1881; de Kiev o 26 d'abril; d'Odessa dende o 3 dica o 5 de mayo; de Varsovia, que yera en ixas envueltas una ciudat rusa, dende aviento de 1881 dica chinero de 1882; y de Balta o 22 de marzo de 1882.[5] As comunidaz cristianas locals, aduyatas y incitatas por a propia Policía zarista, atacoron as comunidaz chodigas con l'aprobación d'as autoridaz civils y relichiosas. Amás d'as destruccions y espullamientos d'os biens propiedat d'os chodigos, bi habió violacionss y mortaleras. As tropas de l'exercito regular plegoron ta os lugars d'os pogroms dos u tres días dimpués de prencipiar as accions (cuan en atros casos de problemas socials a suya plegata yera immediata). Antiparte, o Gubierno ruso emplegaba os pogroms ta limitar os dreitos economicos y socials d'os chodigos y ta forachitar-los d'as ciudaz.

En o mesmo momento en que l'Imperio Ruso trescruzaba una grave crisi revolucionaria, bi habió una segunda serie de pogroms, entre 1903 y 1906. Os mas importants d'istos pogroms estioron en as ciudaz de Kichinev (Chişinău) o 6 d'abril de 1903; de Jitomir en mayo de 1905 y de Bialystok o 1 de chulio de 1906. En Chişinău, a on a prensa y as autoridaz difondeban rumors dende cuantos meses dezaga, l'asasinato d'un chóven cristiano, Michael Ribalenko, estió o prencipio d'o pogrom. Acusatos d'un crimen ritual (acusación historicament recurrent contra os chodigos), os chodigos d'a ciudat vivioron un pogrom de 3 días, mientres que o Gubernador d'a ciudat ordenó a la Policía que no bi interviniese pas. Dimpués d'o pogrom d'abril de 1903, os chodigos de Kichinev organizoron comités d'auto-esfensa. Sindembargo, istos comités no podioron impedir a muerte de 19 chodigos mas en os nuevos ataques de 19 y 20 d'octubre.[6]

Pogroms en a Unión Sovietica[editar | modificar o codigo]

Pogroms en a Segunda Guerra Mundial[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (fr) Raul Hilberg: La destruction des Juifs d'Europe, Tome 1, Foliohistoire, 2006, pachina 553.
  2. (es)/(en) Cronología de los judeo-españoles en Sefarad.
  3. 3,0 3,1 (fr)Gérard Nahon, Histoire du peuple Juif, Encyclopaedia Universalis, DVD 2007
  4. (fr)Esther Benbassa: Antisémitisme, Encyclopaedia Universalis, DVD, 2007.
  5. (fr) Gérard Nahon: Pogrom, Encyclopaedia Universalis, DVD 2007.
  6. (fr)Le pogrom de Kishinev.