Chacetania

	Chacetania; Jacetania
	Comarca d'Aragón
	; Monesterio de Sant Chuan d'a Penya.
Capital; •Municipios	Chaca; 20
Entidat; •País; •Provincia	Comarca; Aragón; Uesca y Zaragoza
Superficie; •Total	; 1.857,9 km²
Población; •Total; •Densidat	(2010); 18.664 hab. ; 10,05 hab./km²
Chentilicio	Chacetano/a
	; Mapa de situación en Aragón
	www.jacetania.es

A Chacetania (en castellano Jacetania) ye a comarca mas nortoccidental d'Aragón, dividida entre as provincias de Uesca y Zaragoza. Muga con Francia por o norte, Navarra por l'ueste, y por o sud y l'este con as comarcas aragonesas de Cinco Villas, Plana de Uesca y Alto Galligo. En plens Pireneus, s'articula por o río Aragón y os suyos afluyents.

En ella se i formó lo primitivo condau d'Aragón que en 1035, cuan morió o rei Sancho III "o Mayor" de Navarra, adquirió la categoría de reino con capital en a ciudat de Chaca y con Remiro I como monarca. Resultau d'ista ampla historia son dos grans molimentos historico-artisticos, a seu de Chaca y o monesterio de Sant Chuan d'a Penya.

A suya mayor altaria ye o pico Collarada (2.886 metros), y conta con dos d'as estacións d'esquí mas importants y antigas da Peninsula: Candanchú y Astún, en a val de l'Aragón.

Tien una superficie de 1.857,9 km² y una población en 2010 de 18.664 hab. (con una densidat de población de 10,05 hab/km²) y a suya capital ye a ciudat de Chaca, que aculle o 71% d'a población comarcal.

A suya prencipal festividat ye Santa Orosia, patrona d'ista comarca, y que se celebra o 25 de chunio.

A luenga vernacla d'a Chacetania ye l'aragonés, charrando-se a suya variedat l'aragonés occidental, chunto con o castellano que en ye l'oficial.

Composan a Chacetania 20 municipios.^[2]

Territorio y población

Municipio	Superficie (km²)^[3]	% d'o total	Población (2011)^[4]	% d'o total	Densidat (hab/km²)	Altaria (metros)	Distancia ta Chaca (km)	Lugars
Aísa	81,0	4,4	379	2,0	4,68	1.043	20,80	Candanchú, Esposa, Sinués
Ansó	223,1	12,0	475	2,5	2,13	860	53,00	Zuriza
Aragüés de lo Puerto	64,4	3,5	133	0,7	2,07	970	33,00
Artieda	13,6	0,7	92	0,5	6,76	652	46,90
Bailo	164,4	8,8	300	1,6	1,82	714	26,20	Alastuei, Arbués, Arrés, Especiello, Esporret, Gabás, Larués, Paternoi, Villanoviella d'Alastuei.
Borau	41,7	2,2	85	0,4	2,04	1.008	14,40
A Canal de Berdún	133,3	7,2	382	2,0	2,87	688	30,00	Berdún, Biniés, Huertolo, Maixons, Martés, Villa-reyal d'a Canal
Canfranc	71,6	3,9	620	3,3	8,66	1.040	17,80	Os Aranyons.
Castiello de Chaca	17,3	0,9	257	1,4	14,86	921	7,20	Aratorés
Chaca	406,3	21,9	13.299	71,1	32,73	818	--	Abai, Avena, Ara, Araguás d'o Solano, Ascara, Asieso, Atarés, Acín, Badaguás, Banaguás, Baraguás, Barós, Bernués, Bescós de Garcipollera, Binué, Botaya, Caniars, Espuéndolas, o Fraixinal, Gracionépel, Guasa, Guasillo, Ipás, Latiesas Altas, Latiesas Baixas, Lerés, Martillué, Navasa, Navasiella, Novés, Orante, Osia, Puerto d'Astún, Ulle, Villanoviella, Xarlata, Yosa de Garcipollera.
Chasa	8,9	0,5	113	0,6	12,70	944	30,40
Fago	28,8	1,6	30	0,2	1,04	888	53,00
Mians	14,8	0,8	41	0,2	2,77	692	48,90
Puent d'a Reina de Chaca	48,1	2,6	290	1,6	6,03	707	21,20	Santa Engracia de Chaca, Xabierregai
Salvatierra d'Esca	81,2	4,4	226	1,2	2,78	582	52,90	Focheto, Lorbés
Santa Cilia	28,1	1,5	208	1,1	7,40	649	14,70	Fosato Alto, Fosato Baixo, Somanés
Santa Cruz d'as Serors	27,0	1,5	189	1,0	7,00	788	15,90	Binacua
Sigüés	101,8	5,5	131	0,7	1,29	521	47,90	Aringo, Asso-Veral, Escó, los Banyos, Miramont, Tiermas
Val d'Echo	234,4	12,6	947	5,1	4,04	800	44,40	Catarecha, Ciresa, Echo, Embún, Santa Lucia, Urdués
Villanuga	58,2	3,1	512	2,7	8,80	953	14,10	Aruex, Cenarbe
Total	*1.857,9()**		18.709		10,07

(*) Adhibindo-ie a superficie d'o "común d'Ansó y Fago" (9,9 km²)

Demografía

Evolución demografica

1362 f	1495 f	1842	1857	1860	1877	1887	1897	1900
-	-	-	-	-	-	-	-	26.996

1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991
27.017	26.478	26.904	24.908	24.270	21.167	17.926	16.948	16.007

1992	1994	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002
-	-	-	-	-	-	-	16.676	-

2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
-	-	-	-	-	-	-	-	18.709

2021	2022	2023	2024	2025	2026	2027	2028	-
-	-	-	-	-	-	-	-	-

1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Gastronomía

Cascabillos de Salvatierra d'Esca.

Se veiga tamién

Lista de molimentos d'a Chacetania.

Referencias

↑ (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
↑ Nomenclátor d’os municipios y lugars d'a comarca d'a Chacetania.
↑ Datos d'o Instituto Aragonés d'Estatistica (IAEST). Zifras completas.
↑ Datos d'o Instituto Nacional de Estadística, relativos a l'1 de chinero de 2011. Zifras completas.

Municipios d'a comarca d'a Chacetania
Aísa \| Ansó \| Aragüés de lo Puerto \| Artieda \| Bailo \| Borau \| A Canal de Berdún \| Canfranc \| Castiello de Chaca \| Chaca \| Chasa \| Fago \| Mians \| Puent d'a Reina de Chaca \| Salvatierra d'Esca \| Santa Cilia \| Santa Cruz d'as Serors \| Sigüés \| Val d'Echo \| Villanuga