Montanya
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Montanya (d'o latín MONTANEA[1] , derivau de MONS, MONTIS) ye una elevación natural d'o terreno rocoso[2]. Cualques cheografos consideran montanya a una eminencia superior a 700 metros respecto a lo suyo piet, ye dicir una altaria natural d'o terreno. Bi ha un termin alternativo de "mont", que se fa servir sobre tot en toponimos, solo u aglutinau como part d'o nombre de montanyas especificas (Mont Perdito, Moncayo).
As montanyas cubren o 52% d'Asia, 36% de Norteamerica, 25% d'Europa, 22% de Sudamerica, 17% d'Australia y 3% d'Africa. En total, un 24% d'a litosfera constituye masa monteriza. Un 10% d'a población mundial habita en rechions monterizas. Toz os ríos mayors d'o mundo naixen en arias monterizas y mas d'a metat d'a humanidat pende de l'augua d'as montanyas.
Definición
En l'Alto Aragón o concepto tradicional de "(l)a montanya" ye relativo, como Ángel Ballarín Cornel indica en o suyo diccionario benasqués. Seguntes Ballarín pa qui vive en Tierra Plana "(l)a montanya" corresponde a las primeras sierras visibles d'o Prepireneu. Pa qui vive en o semontano u a piet d'a cordelera "(l)a montanya" ye o macizo con picos nevaus que vei allá luent. Pa os habitants d'a Val de Benás (val d'o Pireneu Axial) "la montanya" ye o que bi ha por d'encima d'os praus y as artigas.[2]
Como puestos sagraus
Dende la mas remota antigüidat as montanyas han estau consideradas como moradas de dioses y han estau sagradas pa muitos pueblos.
Montanyas sagradas mas conoixidas d'o mundo
Montanyas sagradas en Aragón
- Penya Uruel.
- Penya Collarada.[3]
- Puerto de Santa Orosia.
- Penya Montanyesa.
- Turbón.
- Tuca d'Aneto.
- Penya Gratal.
- Tozal de Guara.
- Moncayo.
- Tolocha.
As diez montanyas mas alteras
en Aragón
| Nombre | Altaria (metros) | Cordelera |
|---|---|---|
| Tuca d'Aneto | 3404 | Pireneu |
| Punta de Lardana | 3375 | Pireneu |
| Punta de Treserols | 3355 | Pireneu |
| Punta d'Astorg | 3355 | Pireneu |
| Mont Maldito | 3350 | Pireneu |
| Tuca d'el Mich | 3346 | Pireneu |
| Tuca de les Espades | 3332 | Pireneu |
| Mallo de Marmorés | 3325 | Pireneu |
| Tuca de la Maladeta | 3312 | Pireneu |
| Punda de Camachibosa | 3298 | Pireneu |
en Europa
| Nombre | Altaria (metros) | Cordelera | Pais |
|---|---|---|---|
| Elbrús | 5642 | Caucas | Rusia |
| Dykh-Tau | 5205 | Caucas | Rusia |
| Shkhara | 5200 | Caucas | Rusia |
| Koshtan-Tau | 5150 | Caucas | Rusia |
| Mont Kazbek | 5043 | Caucas | Rusia |
| Tetnuldi | 4974 | Caucas | Cheorchia |
| Gestola | 4860 | Caucas | Cheorchia |
| Mont Blanc | 4810 | Alpes | Francia / Italia |
| Jimari-Khokh | 4780 | Caucas | Cheorchia |
| Ushba | 4710 | Caucas | Cheorchia |
Se veiga tamién
Referencias
- ↑ (es) José María Enguita Utrilla:Un vocabulario agrícola turiasonense de 1382, Turiaso n°8, 1989, ISSN 0211-7207, p.139-178
- ↑ 2,0 2,1 (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978. p 335.
- ↑ (es) José Miguel Navarro López Diccionario de signos, símbolos y personajes míticos y legendarios del Pirineo aragonés, Prames, 2018, ISBN 978-84-8321-889-1, p.171
