Wikipedia:Biquiprochecto:Grafía/Grafía B/Broto

Broto
Municipio d'Aragón
Una envista general de Broto en a suya valle.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Uesca Sobrarbe
Superficie	128 km²
Población  • Total	522 hab. (2005)
Altaria  • Meyana	905 m.
Distancia  • 104 km	enta Uesca
Codigo postal	22370
Ríos	Ara
Coordenadas	42°36’ 0’’N 0° 7’12’’U
Broto Broto en Aragón

Êsta fuella ye escrita en alto sobrarbés.

Broto (Brotto en a grafía medyeval) ye una villa situata en a valle de Broto, a lo norte d'a província de Uesca, en a comarca de Sobrarbe. O monêcípio tien un total de 522 abitants, repartitos en 11 nuclêios, d'entre ös cuals Broto ye o mës gran, con 255 ab.

O caracteristico campanar d'a êl·lésia fortificata de Broto, d'o sieglo XVI.

O lugar de Broto ye ra cabeçanna tradicional de tota ra valle de Broto, e tradicional seô d'o Concello de Broto, ênstitución d'a valle que d'antigos feva funcions de parlamento u deputación de toz ös lugars de ra valle, a on que s'empentávan as decisions que hévan d'êmplicar toz ös abitants d'era; concesions d'exploitacions agropecuarias, regulacions economicas e d'arrendamientos, faxerías (especialment importants con as valles gasconas), tribunal, etz. A ênstitución encara ye funcional, anque de mäs que no d'antês, hue ne tiran ôs monêcipios de Torla e ro mesmo Broto, con funcions mës mênguatas que no en ös tiëmpos d'ös antigos fueros reyals, que con auspicio d'a casa reyal aragonesa la regulorön pör primera vegata en o siëglo XIII.

O concello feva ras suyas reunions aintrö de l'edificio d'a cárcel, edificio que ênclui dependéncias que s'emprêgorön dic'o siëglo XVIII com'á prisión, e a on que bels reclusos hi deixorön gravaturas en as parez, que estan actualment uno d'ös atractivos tôristicos d'a villa.

O nuclêio de Broto s'estrutura arredol d'a carretera nacional, dita Avenüta d'Ordesa en o suyo paso pör o lugar, con toz ös comercios aversatos enta era. A êl·lésia se troba en a partê mës alta d'o lugar, en o mesmo canto d'a carretera que ra cárcel, anque ra segunda ye a man d'o río. Pör o canto sud d'a carretera s'ha de mirar a Plaça d'as Ferrerias (tammién dita "d'a Santa Crôz" u "d'ös Suportals") que ye una d'as mës bonicas visions d'o lugar.

O río Ara en Broto.

Ös dos bicos de Broto son separatos uno a cada ripa de l'Ara, con o bico d'a Santa Crôz en o norte, e ro bico d'ös suportals en o sud. D'antês mës, yéran juntos pör un puènt romanico, que fue destruïto en a Guerra Cêvil, hue soztituïto pör uno d'hormigón. Actualment, de puènts romanicos nomës bi ha remaso l'uno que trescruça pör alto d'o Sorrosal a man d'a Cadreita d'o Sorrosal que brinca bièn d'alto d'a paret de roca e cai pör baixo d'o lugar. O puènt viello d'o Sorrosal ye huè en dïa trancato a ro paso de personas, que han de pasar pör l'uno de paral·lelo, que s'alça a pocos metros e que mesmo endreita ta Oto.

Historicament, o lugar de Broto amanêix en ös döcumentos a l'anyo 1076, anque ra primera referéncia clara ta ra numbrosidat d'ös suyos pobladors ye d'o 1488, quan se-bi cuèntan 41 fuecos. A êl·lésia original, a on s'hevan fetos toz ös eventos religiosos d'o lugar, yera d'o siëglo XI, d'estilo romanico aragonés, pero dend'o siëglo XVI ös oficios religiosos se fan en a més gran êl·lésia de Sant Pietro. De l'antiga êl·lésia hue se'n diz a ermita d'a Piedat.

Êl·lésia de San Pietro

A portalada d'a iêl·esia de Broto, consagrata ta Sant Pietro.

Una imagen de Sant Jôan en a portalada d'a êl·lésia. Se lei "S. IOAN".

A êl·lésia actual s'alçore en o siëglo XVI con una caracteristica forma, de caracters transicionals d'ös estilos predominants d'ixa epoca, d'o gotico aragonés enta ro renaixentista. Ye un edifício muito mës gran que no l'usual en as êl·lésias d'a valle, poderosa e de formas firmeras, tien o campanar ramatato en almenas e bi son vesibles pór tota ra suya frontera una serie d'aspilleras t'a suya defensa. Ye un êixemplo caracteristico d'êl·lésia fortificata altaragonesa.

A portalada tien cinco arquêvuèltas que, superpuèstas, déixan as fuëllas d'a puerta cubièrtas. Actualment, ta privar a dêntrada quan a êl·lésia ye cerrata, bi son mesas unas baranas de fiërro de forja, con motivôs ornamentals. A portalada tien tammién figuretas de santos trucatas en a peña, con una d'eras que diz "S. IOAN" en o nomme d'o santo que representa. Tammién se-bi lei l'anyada d'a construción d'o templo: 1578.

A man d'a villa de Broto tammien se puéden trobar as ermitas de Sant Blas (que teneva un retablo actualment expuèsto en Zaragoza) e de Sant Clêment, as dos d'o sieglo XVI.

Fiëstas

• O primer cabô de semana d'octubre, Fiëstas mayors fendo honor t'a Vírgen d'o Rosario. D'entre as actividatz mës clasicas d'a festividat cal êndicar o Palotiau que o grupo local de dançaires ejecútan con vestuage caracteristico.

• 3 de febrero, fiësta d'ivièrno fendo honor ta Sant Blas. Junto con ös pobladors de Saruiset, romeria enta ra ermita d'o santo en o camin de Torla.

• 1 de mayo, romeria ent'a ermita d'a Vírgen de Môriello, reconstrucion d'un templo a on que en a edat medya s'alzava tot una fortaleça.

• O segundo domingo de chunio, romeria ent'a ermita de Santa Elena.

• 25 de setiembre, Feria d'a rematería.

Vinclos externos

• (an) Estadisticas de Broto en o portal AragonEsAsi

• (es) Pagina oficial de l'Ajuntamiento de Broto

• (es) Informacion sopre o monêcipio de Broto

• (es) O monêcipio de Broto