Perifrasis verbals d'intencionalidat en aragonés

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

As perifrasis verbals d'intencionalidat en aragonés expresan a disposición d'o subchecto respecto a un proceso verbal[1]. En aragonés belunas d'as perifrasis d'intencionalidat levan a preposición de, a diferencia d'as perifrasis d'intencionalidat equivalents en castellano y coincidindo con cualques estructuras d'infinitivo d'obchecto en francés como essayer de, décider de[2].

Son perifrasis d'intencionalidat en aragonés: querer + infinitivo[3][4] , ir a + infinitivo[1][4], decir de + infinitivo[3], determinar de + infinitivo[3], mirar de + infinitivo[1][3], prebar de + infinitivo, precurar de + infinitivo[3] y estar per + infinitivo[3].

Querer + infinitivo[editar | modificar o codigo]

A perifrasi querer + infinitivo ye present en atras luengas iberorromanicas y se troba en tot l'aragonés:

Decir de + infinitivo[editar | modificar o codigo]

A perifrasi decir de + infitinitivo se documenta en belsetán y presenta o mesmo significau que determinar de + infinitivo:

Determinar de + infinitivo[editar | modificar o codigo]

A construcción determinar de + infinitivo se documenta d'o sieglo XVI en o Libro Verde, y contina emplegando-se por o menos en belsetán, chistabín y benasqués, presenta un equivalent en a construcción francesa décider de + infinitivo:

  • Determinaron de tener[6].
  • Determinorez d'ir-tos-ne ta Francia[3].
  • He determinau de fer-lo ahora[7].
  • Han determinau d'encaminar-s'ie[8].

Mirar de + infinitivo[editar | modificar o codigo]

A perifrasi mirar de + infinitivo u mirar-se de se documenta en aragonés belsetán[3], chistabín[7], de Sierra Ferrera[9], fovano[10] y ribagorzano[1][8]. Ye d'uso frecuent y presenta un equivalent en o castellano literario ver de[1]. En son eixemplos d'uso:

  • Anque sía una mica lento mirar de fer-lo tot el pur que se pueda[3].
  • Mirat d'acudir un poco en hora[8].
  • Mira de meter-lo a nivel[1].
  • ¿ Por qué no te miras de charrar menos y troballar mas ?[7].

Precurar de + infitivo[editar | modificar o codigo]

A perifrasi precurar de + infinitivo se documenta en belsetán.

  • Precura de no tardar guaire[3].

Prebar de + infinitivo[editar | modificar o codigo]

A perifrasi prebar de + infitinitivo se documenta en chistabín y presenta un significau comparable a mirar de + infinitivo[7]:

  • Ha prebau d'apanyar-lo pero no ha puisto[7].

Tamién se documenta en benasqués, pero coexistindo con atras perifrasis d'o verbo como probar + infinitivo u probar a + infinitivo:

  • Vem probar de convencer-lo[5].
  • Proba a vere si puez marchar[5].

Estar per + infinitivo[editar | modificar o codigo]

A perifrase estar per + infinitivo se documenta en belsetán:

  • Yo estoi per fer-lo ansí[3].

Ir a + infinitivo[editar | modificar o codigo]

A perifrasi ir a + infinitivo ye en realidat una perifrasi verbal temporal, manimenos por tener un caracter temporal futuro prene un caracter modal intencional visible en bel caso:

  • ¿ Vas a meter una tienda d'articlos de regalo?.[4]
  • Iba a llevantar-me, pero no va poder d'el dolor que teneba[1].

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 (es) María Luisa Arnal Purroy: El habla de la Baja Ribagorza Occidental. Institución Fernando el Católico, 1998, p 376.
  2. (es) Jesús Cantera y Eugenio de Vicente: Gramática francesa. Editorial Cátedra, S.A., 1999, pp 221-222.
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 (es) Chabier Lozano Sierra, Ánchel Loís Saludas: Aspectos morfosintácticos del belsetán, 2005, Gara d'Edizions, pp 103-105.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 (es) Chabier Lozano Sierra: Aspectos Lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). Gara d'Edizions - Prensas Universitarias de Zaragoza - Institución Fernando el Católico. 2010, p 151.
  5. 5,0 5,1 5,2 (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978. p 259, p 401.
  6. (es) Libro Verde.
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN978-84-8094-061-0, p 209, p 375, p 430.
  8. 8,0 8,1 8,2 (es) José Antonio Saura Rami: Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas. Gara d'Edizions, Institución Fernando el Católico, 2003 pp 274-275.
  9. (es) Blas Gabarda, F. y Romanos Hernando, F.; El aragonés de Baixo Penyas. 2005, Gara d'Edizions.
  10. (an) F. Romanos, F. Sánchez: L'aragonés de A Fueba. Bocabulario y notas gramaticals. Uesca, Publicazions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa (col. «Puens enta ra parola», 9) (1999), p 115.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]