Diferencia entre revisiones de «Croatas»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 2: Linia 2:
|bandera =
|bandera =
|imachen =
|imachen =
[[Imachen:Miljevacka nosnja 04082011 4820.jpg|220px]]
|descripzión = <small>[[Demetrius Zvonimir]] · [[Julije Klović|Klović]] · [[Faust Vrančić|Vrančić]] · [[Ivan Gundulić|Gundulić]] · [[Petar Zrinski|Zrinski]]<br>[[Fran Krsto Frankopan|Frankopan]] · [[Ruđer Bošković|Bošković]] · [[Josip Jelačić|Jelačić]] · [[Vlaho Bukovac|Bukovac]] · [[Andrija Mohorovičić|Mohorovičić]]<br>[[Juan Vucetich|Vučetić]] · [[Slavoljub Penkala|Penkala]] · [[Ivan Meštrović|Meštrović]] · [[Tin Ujević|Ujević]] · [[Ivo Andrić|Andrić]]<br>[[Vladimir Prelog|Prelog]] · [[John Malkovich|Malkovich]] · [[Krist Novoselic|Novoselic]] · [[Davor Šuker|Šuker]] · [[Marin Soljačić|Soljačić]]<br>[[Ivano Balić|Balić]] · [[Janica Kostelić|Kostelić]] · [[Blanka Vlašić|Vlašić]] · [[Mario Ančić|Ančić]] · [[Marin Čilić|Čilić]]</small>
|descripzión = Crovates con os suyos traches tipicos
|pueblo = Crovates
|pueblo = Crovates
|poblazión = 9 millons (est.)
|poblazión = 9 millons (est.)

Versión d'o 07:39 22 chun 2018

Plantilla:Pueblo

Os crovates son os habitants mayoritarios de Croacia y Herzegovina occidental, y forman minorías en atras zonas de Bosnia-Herzegovina y o Sirmio. Parlan o standard crovate d'o diasistema serbo-crovate, d'o grupo eslavo meridional y son catolicos.

Reparto cheografico

En Croacia en 1981 os crovates yeran uns 3.455.000 individuos. Fuera de Croacia en 1981 os crovates yeran 758.000 en Bosnia-Herzegovina, 149.000 en Serbia, 56.000 en Eslovenia, se crei que 30000 en Hongría y 26.000 en Austria.

Etnonimo

A etimolochía d'o etnomino d'os crovates ye un tema polemico, y li quieren dar un orichen iranio u eslavo. Ye claro que existiba a lo norte d'os Carpatos, (a Croacia blanca, en l'aria de l'actual Cracovia), atra cosa ye si os eslavos que s'establioron en Croacia se deciban crovates por provenir d'ixa zona (beluns no consideran a posibilidat de repetición independient d'etnonimos, que se fan a partir de radices d'una mesma luenga orichinal). En aragonés o etnonimo documentau, en o "Libro d'os Emperadors", pareix preso a traviés d'o, y curiosament conserva a consonant sonora intervocalica como en "lexiba", "coda", "rader", "remugar" y "gredal", d'alcuerdo con a fonetica aragonesa, a diferencia d'atras luengas latinas, on se pierde:

que ha sosmesa toda Burgaria al imperio, e encara otra nación que se clama Crovates e toda la senyoría de Sirmio

Luenga

Ta más detalles, veyer l'articlo idioma crovateveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

De traza oficial fan servir un standard d'o servo-crovate diferent a lo de Serbia y Montenegro dito "idioma crovate". Os crovates charran os tres dialectos d'a luenga común serbo-crovata, que prenen a suya denominación por como dicen “qué”. O štokavski lo charran los serbios, montenegrins y muitos crovates y bosnians musulmans. Fue esleito como luenga standard por estar común pa totas as nacionalidatz. En o norueste de Croacia se charra o kajkavski y en o sudueste, costa y islas de Dalmacia y en Istria se charra o čakavski.

O standard štokavski que escriben y parlan oficialment os crovates se diferencia d'o estandard que escriben y parlan os serbios en a pronunciación d'una antiga vocal eslava (por eixemplo vreme se prenuncia en stokavski crovate vrijeme). Tamién bi ha diferencias lexicas como krup, ladfca y papir, cheosinonimos de hleb, fioka y hartija (“pan”, “caixón”, “papel” en stokavski serbio).

En a Edat Meya os crovates escribiban en alfabeto glacolitico, introdueito a zaguers d'o sieglo IX por os disciplos de Cirilo y Metodio, y a muestra més antiga de crovate escrito ye a placa de Baska, de l'anyo 1100 d'alto u baixo, con mezcla d'eslavo eclesiastico y eslavo dialectal. Dende a decada de 1980 bi ha intrés en este alfabeto como senyal de cultura crovate.

En os sieglos XVI y XVII os crovates producioron una luenga escrita con caracters latins y en os dialectos čacavski y kajkavski. En a decada de 1880 se desembolicó un standard crovate basau en o štokavski en os tiempos de promover a unidat cultural d'os eslavos d'o sud. Esta esleción como base d'una luenga común fació que crovates y serbios se comunicasen millor.

Os nacionalistas crovates han lamentau que o stokavski haiga estau esleito como standard porque contribuyó a diluir as diferencias entre serbios y crovates y exposó a los crovates a una serbianización. Dende a decada de 1980 os nacionalistas crovates han prebau de purificar a luenga crovate sacando as parabras que se perciben como foranas, en especial as serbias. Belunas d'as parabras que se preban d'introducir no son neolochismos de tot, son parabras creyadas en a Segunda Guerra Mundial por o rechimen ustaixa.

Relichión

O catolicismo diferencia a los crovates d'atros pueblos eslavos d'os Balcans, no d'os eslovens, pero si d'os de luenga serbocrovata, y ye preso como sinyal d'identidat nacional. En o titismo a relichión catolica fue mal considerata, pero en a decada de 1980 recuperó a suya vitalidat entre os crovates. Os franciscans tienen muita influencia en o catolismo d'os crovates tanto en Croacia como en Bosnia-Herzegovina.

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Croaciaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Etnochenesi

L'arribada d'os crovates a la mar.

Existe a teoría que os primers crovates yeran una tribu alana eslavizada. Bells estritos arabes d'os sieglos IX y X mencionan un país eslavo a lo norte d'os Carpatos dito Khordab u Khravat,[1] que os historiadors situan en l'aria de Cracovia y dicen "Croacia Blanca". Costantín Porfirocheneta afirma que o emperador Heraclio clamó a los crovates pa que s'establisen en as riberas d'o Drava y Sava entre os anyos 630 y 640. Os crovates feban d'etnia-tampón entre o Imperio Bizantín y o Khanato Avaro.

Edat Meya

En a Edat Meya bi habió un estau crovata que con o rei Tomislav (910-928) plegó a estar poderoso y a tener una extensión territorial dende l'Adriatico dica o riu Drina, que ye considerau en o nacionalismo crovate como a muga natural de Croacia. En diferents momentos d'a suya historia os monarcas crovates tenioron conflictos con os hongaros, os bizantins u os venecians, que prebaban de controlar o suyo territorio. A diferencia d'atros pueblos eslavos d'os Balcans yeran un pueblo catolico, sobre tot dende o Concilio de Split de 1060. O catolicismo ye un sinyal d'identidat crovata.

En 1102 o rei Kalman u Koleman d'Hongría consigue un acuerdo con os representants d'as 12 tribus crovatas, os Pacta Conventa, con os que a corona de Croacia pasa a lo rei d'Hongría en unión presonal pa cutio, a lo tiempo que os crovates conservan lur autonomía, o suyo ban (gobernador) y un parlamento (sabor). Os Pacta Conventa aseguraban a los crovates y dalmatas a conservación de lurs leis, costumbres y privilechios.[2] A muga entre Croacia y Hongría quasi no cambiará dica 1918, o mesmo que a muga con o Sacro Imperio Román-Chermanico. O reino crovate prebará d'estendillar-se por Dalmacia y l'actual Bosnia. Os sobirans hongaros conseguirán sozmeter Bosnia dende o sieglo XII dica mitat d'o sieglo XIV.

Os crovates entre os Otomans, os austriacos y os hongaros

Os otomans rematoron de conquerir l'actual Bosnia en 1465, y vencioron a los crovates en Krbovsko Polje en 1493. Se produció una gran despoblación que buido buena part d'a zona ocupada por os otomans. En 1526 os otomans vencen a los hongaros en a batalla de Mohacs y consolidan o suyo dominio sobre quasi toda Croacia, de fueras d'una chica part que queda baixo protección d'os Habsburgo d'Austria, y d'a costa dalmata que perteneixeba a la Republica de Venecia.

En os sieglos XVI, XVII y XVIII bi habrá una serie de guerras y tractaus en os que os territorios crovates irán pasando a sobiranía austriaca u veneciana, de fueras d'a rechión de Bosnia d'o Imperio Otomán que os otomans se resisten a perder. En o que dende ixe inte se conoix como "Bosnia" ye tanto a cuenca d'o río Bosna (actual Bosnia Oriental) como territorios antigament d'os crovates (actual Bosnia Occidental). En Bosnia qualques crovates s'islamizan endevenindo bosnians musulmans u bosniacos. Manimenos os franciscans creyan unas condicions que permiten que continen existindo comuninatz catolicas en qualques zonas con o suyo ret de monesterios, por eixemplo en Posavina, en a Val de Lašva y en Herzegovina occidental.

En o sieglo XVIII os austriacos creyoron en os países crovates os confins militars. A despoblación produeita por as guerras y a emigración de población musulmana se compensó con a inmigración de crovates y tamién de cristians ortodoxos "vlacos" d'o imperio otomán que bi heba en Bosnia. Estos vlacos s'identificarán con o nacionalismo serbio en o sieglo XIX. Una rechión con muita población serbia será conoixita como Krajina.

As guerras napolionicas y a restauración suposoron primero a formación d'as Provincias Ilirianas, a lo sud d'o Sava, que s'ixemene o ilirismo y o paso d'Istria y Dalmacia a Austria con a desaparición de l'administración napolionica.

En as revolucions liberals con component nacionalista d'o sieglo XIX os crovates aduyoron a los austriacos contra os hongaros en ixas envueltas d'o ban Jelačić, considerau heroi nacional crovate. Esto suposó cambios socials (abolición d'a servitut) y politicos. O Compromís austro-hongaro deixó Istria y Dalmacia en Cisleitania (con capital en Viena) y Eslavonia y a Croacia propiament dita en Transleitania, (con capital en Budapest). Adintro de Transleitania os crovates consiguioron un Compromís hongaro-crovate]] con cierta autonomía. En 1878 as tropas austro-hongaras ocuporon Bosnia-Herzegovina y o gobierno hongaro consigue que os Habsburgo suprimís os confins militars, y con ixo os privilechios d'a chent que defendeba a muga, muitos d'ellos serbios. Os austriacos favoreixioron a los crovates en l'administración de Bosnia-Herzegovina. A zaguers d'o sieglo XIX creixió o sentimiento illirista entre os crovates y atros pueblos eslavos d'os Balcans, manimenos o nacionalismo crovate yera mayoritariament más hostil a los serbios que a los austriacos.

Os crovates en Yugoslavia

O desarrollo d'a Primera Guerra Mundial y a derrota austriaca refirmoron a lo ilirismo y yugoslavismo entre os eslavos d'o Imperio Austro-hongaro (eslovens, crovates y serbios), que formoron un efimero Estau d'os Serbios, Crovates y Eslovens que s'unió a lo Reino de Serbia pa formar o Reino d'os Serbios, Crovates y Eslovens l'1 d'aviento de 1918, estau conoixiu como Yugoslavia, que será o suyo nombre oficial uns anyos dimpués. Os crovates d'Istria y Chadra y ciertas islas quedoron en Italia por o Tractau de Rampallo de 1922, y tamién los de Rijeka u Fiume en 1924. O nuevo estau de Yugoslavia representó pa os crovates una dominación por part d'a monarquía serbia, que exerceba o centralismo en contra d'os intreses crovates y con a colaboración d'a minoría serbia de Croacia. Os crovates fuoron deixando de creyer en o ilirismo y, quan a oposición crovate fue prou perseguida y o rei Aleixandre I imposó una dictadura, o nacionalismo crovate se radicalizó con a formación d'o movimiento ustaixa ultracatolico y ultranacionalista. En os zaguers anyos d'a primera Yugoslavia se formó a Banovina Crovata con Croacia y territorios crovates de Bosnia-Herzegovina (Posavina, Herzegovina y Bosnia central).

En a Segunda Guerra Mundial as potencias d'o Eixe dioron o poder a os ustaixas pa que formasen o Estau Independient de Croacia, estau formau con o territorio Crovate ixamplau con Bosnia-Herzegovina y Sirmia, pero sin Dalmacia. En este estau os bosniacos musulmans fuoron consideraus crovates, manimenos se persiguió a os serbios, y en menor mesura a os chitans y chudeus. Manimenos ni os ustaixas ni os alemans no podeban controlar tot o territorio, a on operaban guerrillers monarquicos serbios y os partisans comunistas de Josip Broz Tito, os qui a la fin vencioron. Os tres bandos estioron responsables de grans mortalera d'opositors y miembros d'as nacionalidatz que consideraban enemigas. A derrota d'o Eixe y d'os ustaixas en a Segunda Guerra Mundial suposó a reconstrucción de Yugoslavia, pero como estau comunista. A Yugoslavia de Tito recuperó Istria y Dalmacia. Bi habió una guerrilla crovata anticomunista dica 1950, dimpués Titó una paz y estabilidat que duró decadas. Os franciscans aduyoron a part d'os crovates refuchiaus u exiliaus en países como Espanya.

Dende 1990 Croacia y Eslovenia, con mayor tradición capitalista y con una clase dirichent més enriquida que en Serbia mientres o periodo titista tractoron de deixar a Republica Federal Socialista de Yugoslavia, o qualo suposó que esclatasen as guerras yugoslavas de secesión d'a decada de 1990, en as que s'enfrentaban as nacionalidatz que quereban independizar-sen contra os exercito federal controlau por os serbios y contra as minorías serbias locals. En as primeras fases d'a Guerra d'independencia crovata os crovates fuyoron u fuoron forachitaus de territorio que quedó en control serbio (o 30 % d'o territorio), manimenos una contraofensiva en 1995 dio a victoria a Croacia, os refuchiaus podioron tornar y os serbios eslamporon.

En a Guerra de Bosnia-Herzegovina os crovates luitoron primero contra os serbios y dimpués contra os bosniacos musulmans (Guerra Crovata-Bosniaca). Os países occidentals presionoron pa que os bosniacos musulmans y os crovates formasen una Federación Crovata-Musulmana adintro de Bosnia-Herzegovina. Como consequencia d'a Guerra de Bosnia se produció a "limpieza etnica" de zonas de población crovata en Bosnia central, a on s'imposoron os bosniacos musulmans, y de Posavina, a on s'imposoron os serbios de Bosnia. Dimpués d'a Guerra de Bosnia ha continuau o exodo de crovates de Bosnia-Herzegovina ta Croacia y atros países en part por a situación economica.

Referencias

  1. (es) Gabriela Makowiecka, Estanislao Macowiecki La Cultura Eslava Editora Nacional
  2. (es) Miguel A Ladero Quesada: Historia Universal, Edad Media. Vicens Vives.

Bibliografía