Istambul

De Biquipedia
(Reendrezau dende Constantinoble)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Istambul
İstanbul
Localidat de Turquía
Istambul, con o Cuerno d'Oro y o Bosforo
Istambul, con o Cuerno d'Oro y o Bosforo.
Estau
 • Provincia
 Turquía
Istambul
Superficie 1.538,77 km²
Población
 • Total
 • Densidat

14657434 hab. (2015)
6521 hab/km²
Altaria
 • Meyana

100 m.
Codigo postal 34000–34990
Coordenadas
Istambul ubicada en Turquía
Istambul
Istambul
Istambul en Turquía
https://www.ibb.istanbul/en Web oficial
Hagia Sophia.
Mezquita nueva (Yeni Camii).

Istambul, Estambul (d'o turco İstanbul), Costantinnoble u Costantinoble ye a ciudat mas gran de Turquía, y tamién una d'as ciudaz mas grans d'Europa, con amán de 9.000.000 de habitants en a ciudat (2000) y entre 12 y 15 millons en l'aria metropolitana. Ye tamién a capital administrativa d'a provincia d'Istambul.

A ciudat viella ye prencipalment situada en o estreito d'o Bosforo. Sindembargo, a ciudat muderna ye muito mas ampla y complega os dos cantos (europeu y asiatico) d'o estreito. Entre as atraccions toristicas s'encluyen a Ilesia d'a Divina Sabiduría (Aya Sofia), Sariyer, Eyüp y Taksim en o canto europeu, y Beyköz, Üsküdar, Kadiköy, Moda, Bostanci y Adalar en o canto asiatico. Como capital que estió de dos d'os imperios mas poderosos d'a Tierra, y ciudat cosmopolita que, t'o sieglo XVI, yera prebablement a mas civilizada y multicultural, Istambul ahuespa molimentos extraordinarios: palacios, ilesias y o hipodromo que datan d'a epoca bizantina; as mezquitas Azul y Süleymaniye; o Palacio Topkapi, seu d'o poder imperial otomán, y atros. Fa parte d'a Organización d'as Ciudaz d'o Patrimonio d'a Humanidat.

Anque dende 1923 a capital de Turquía ye Ankara, Istambul sigue estando una ciudat que tien un papel central en a industria, o comercio y a cultura de Turquía. Ahuespa mas d'una docena d'universidaz. Ye seu d'o Patriarcato Ecumenico, cabeza d'a Ilesia Ortodoxa Griega.

Nombre[editar | modificar o codigo]

Se clamó Bizancio dica 330, cuan cambeó ta unatra denominación, en griego Konstantinoúpolis y en latín Constantinopolis, emplegando-se'n derivatos en cadaguna d'as luengas d'os países europeus. En la Cronica de Sant Chuan d'a Penya s'escribe Constantinnoble u Costantinnoble. En o Libro d'os Emperadors s'escribe Contastinoble con metatesi. Encara que o nombre cambeó atra vegata en 1453 con a conquiesta turca otomana, os derivatos europeus de Constantinopolis s'emplegaban en Occident dica 1930. En o periodo otomán os turcos clamaban a la ciudat İstanbul, pero oficialment s'emplegaba o nombre Qustantaniyyeh (قسطنطنيه) ("Ciudat de Costantín" en arabe). O nombre oficial d'Istambul fue imposato lo 28 de marzo de 1930.

Historia[editar | modificar o codigo]

Establita por l'emperador romano Costantín I lo Gran sobre l'antiga colonia griega de Bisancia (establita por colonos griegos de Megara en 667 aC). En a Cronica de los Conquiridores en fan mención:

apres que el grant Constantino emperador recibió el bautismo, reparo a Bisancia, ciudat de Tracia, la cual v es clamada Constantinoble. Et clamola nueua Roma; a la cual traslato el imperio romano et lexo Roma alos sobiranos sacerdotes, por la dignidat dela cual todos los emperadores eran dichos romanos.

Dende ixe inte Bisancia u Bizancio fue conoixito como Costantinopolis en a suya honor (y en aragonés Costantín Noble, Constantinoble, Contastinoble y atras variants). Se convertió en a capital de l'Imperio Romano de Orient y dimpués estió a capital de l'Imperio Bizantín. Dezaga d'a Caita de Costantín Noble (u Conquista de Istambul) en 1453 pasó a estar parti y capital de l'Imperio Otomán, dic'a suya caita oficial o 1 de noviembre de 1922. Con a proclamación d'a Republica dirichida por Mustafa Kemal (clamato dimpués Atatürk u pai d'os turcos), a capital turca se tresladó ta Ankara l'1 d'octubre de 1923.

O Bosforo[editar | modificar o codigo]

O Bosforo (En turco Boğaciçi) ye un estreito que divide en dos partis a ciudat de Estambul, conectando a lo Mar de Marmara con a Mar Negra.

Bi ha dos puents sobre este estreito. O puent Bogacici (Boğaciçi Köprüsü) de 1074 metros de largo estió replenau en 1973. O segundo puent, o Fatih Sultan Mehmet (Fatih Sultan Mehmet Köprüsü, FSM) posedeix una largaria de 1014 metros, estió replenau en 1988 y se troba a cuasi cinco kilometros a lo norte d'o primer puent.

Túnel en construcción[editar | modificar o codigo]

Un túnel ferroviario de 13,7 kilometros ye estando construito y se estima a suya rematanza ta 2008. Alto u baixo 1.400 metros d'o túnel van a construyir-se baixo l'estreito, por meyo d'a tecnica d'acolada d'o canyo, y ye previsto que será o mas fundo túnel executau por este metodo (con un maximo de 56 m baixo lo ran de l'augua). O prochecto alufra a construcción d'un metro de 13,3 km con cuatre estacións, que unirá o centro de Estambul con a urbe oriental y con a urbe occidental.

Molimentos[editar | modificar o codigo]

Estambul ha estau y ye un mezclayo cultural y etnico que han deixau mientres la suya historia numerosos testimonios aquitectonicos y culturals. Per tanto, i hai numerosas mezquitas, ilesias, sinagogas, palacios historicos, edificios civiles y vicos enters pa visitar en a ciudat. Per estas razons la Unesco declaró las zonas historicas d'Estambul como Patrimonio d'a Humanidat en l'anyo 1985.

Entre atros puestos los que no se pueden deixar de visitar son:

  • Cisterna de Yerebatan, a mas gran d'as 60 antigas cisternas construyidas baixo la ciudat d'Estambul, se construyió en pocos meses en epoca bizantina y rematada en l'anyo 532, mientres lo reinau de l'emperador bizantino Chustinián I.
  • Monesterio de Studion, repuis d'un monesterio construido en l'anyo 463 a iniciativa d'o cónsul Studios, qui li dió o suyo nombre. L'edificio se devantó a man d'a mar de Marmara en estilo bizantín baixo l'advocación de Sant Chuan Baptista, y se convertió en un gran monesterio con alto u baixo mil monches.
  • Palacio de Topkapi, ye un palacio formau per muitos chicoz edificios construyius chuntos y rodiaus per cuatro patios situaus sobre lo Sarayburnu, entre lo Cuerno d'Oro y lo mar de Mármara, a suya construcción estió ordenada per lo sultán Mehmet II en 1459 y estió rematada en 1465, estió lo centro administrativo de l'Imperio otomano dende 1465 dica 1853.
  • Santa Sofiya d'Istambul, ye una mezquita construida por construita por Chustinián I en 532-537 como ilesia ta o culto cristiano, adedicada a la tercera persona d'a Trinidat, y que dimpués d'a cayita d'a ciudat en mans d'os turcos otomans en l'anyo 1453 y convertir-se en a capital d'o nuevo Imperio Otomán, fue convertida en mezquita ta o culto islamico dica 1935, cuan se convertió en un museu, en l'anyo 2020 tornó a convertir-se en una mezquita ta o culto islamico.

Cultura[editar | modificar o codigo]

Cine[editar | modificar o codigo]

En a ciudat d'Istambul se i celebra lo Festival Internacional de Cine d'Istambul.

Esporte[editar | modificar o codigo]

En estambul bi ha una gran tradicción esportiva, os esportes mas populars son o fútbol y o baloncesto.

Clubs esportivos[editar | modificar o codigo]

Instalacions esporivas[editar | modificar o codigo]

Localidaz achirmanatas[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]