Rubus idaeus

De Biquipedia
(Reendrezau dende Chordonera)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Rubus idaeus
Chordonera
Chordonera
Dominio: Eukaryota
Reino: Plantae
División: Magnoliophyta
Clase: Magnoliopsida
Orden: Rosales
Familia: Rosaceae
Chenero: Rubus
Especie: R.idaeus
Rubus idaeus
L., 1758

A chordonera[1] (Rubus idaeus (L., 1758)) ye un arbusto no lenyoso d'a familia Rosaceae caracterizau por o suyo creiximiento sarmentoso, a presencia de punchas en as ramas y brancas, y por os suyos fruitos en forma de drupa multiple («polidrupa»), muit apreciaus en gastronomía y repostería, que reciben a denominación de chordons.

A especie fa parte d'o chenero Rubus, común con as barzas, con as que lochicament se troba muit emparentada. As caracteristicas morfolochicas d'a chordonera recordan a la suya parient a barza, pero no gosa manifestar un desarrollo tan important como ixaltra, en formando verdugos mas finez y creixendo mas a ran de tierra. Como a resta d'especies de Rubus, as chordoneras tamién se reproducen vechetativament y creyan formacions de muitos individuos chuntos, que reciben o nombre de chordonals.

Distribución[editar | modificar o codigo]

Procedent d'o norte d'Asia y d'Europa oriental (fueras de zonas muit septentrionals). En Aragón ye prou corrient en o Pireneu y en a redolada de Moncayo. Se fa servir, con muita tradición en os lugars que rodian a Moncayo, ta aromatizar vins y licors y tamién ta fer sucos y xaropes.

Descripción morfolochica[editar | modificar o codigo]

Un chordón

O chordón se describe como un matullo de fulla caduca provisto d'un tallo perenne curto y soterranio (u rizoma) a on que se forman anyalment una serie de canyas u percullos. A chordonera mide entre 1 y 2 metros d'altaria[2] y presenta tallos lenyosos redondiatos y con brancas provistas de punchas finas y rectas poco resistents. As fuellas son pinnatas, con 3, 5 u 7 foliolos verdes en l'anverso y blanquinyosos y pilosos por o reverso. Os foliolos son toz sésils u cuasi, fueras d'o que se troba en l'extremo, que tien peciolo.[2]

As flors son blancas, hermafroditas y auto-fértils en a mayoría d'as variedaz. A corola ye formata por 5 petalos poco vistosos y o caliz ye persistent y formato por 5 sepalos. Presenta numerosos estambres libres y tiene cualques ovarios, pero nomás un ovulo fértil, de traza que cada ovario orichinará una drupa chiquinina.

O fruito ye un conchunto de diversas drupas (polidrupa) dito chordón, de color royo no brillant y peludet, que madura de verano u d'agüerro.

O chordón ye muit pareixido d'a mora d'a barza, pero se'n diferencia porque conserva a suya color roya en a matureza, mientres que as moras d'as barzas se tornan negras en o suyo estato maturo.

Farmacolochía[editar | modificar o codigo]

Icono d'aviso medico
Icono d'aviso medico
Advertencia: Biquipedia no ye un consultorio medico.
Si creye que aprecisa d'aduya, por favor consulte con un profesional d'a salut.
Chordons recient replegatos
Fuellas de chordonera

Parti emplegata[editar | modificar o codigo]

Os suyos prencipios activos se troban tanto en as fuellas como en o fruito u as simients.

Composición quimica[editar | modificar o codigo]

Os fruitos contienen un 1-2% d'acidos organicos, d'os cuals un 90% ye acido citrico. Amás, en istos bi ha vitamina C, diversos zucres y pectina. As simients contienen un 24% d'aceite esencial y as fuellas flavonoides, mas que mas glucosidos de kempferol y taninos, os compuestos de fenol d'as fuellas que, como se sabe, tienen función antioxidant y oscilan entre 4,8 i 12,0 mg d'equivalents d'acido galico.

S'ha caracterizato por un numero considerable d'antocianinas, entre as cuals s'ha de destacar cianidin-3-soforosido, cianidin-3-(2(G)-glucosilrutinosido), cianidin-3-sambubiosido, cianidin-3-rutinosido y cianidin-3-xilosilrutinosido.

Usos medicinals[editar | modificar o codigo]

Amás d'estar comestible, d'o fruito se'n obtiene un xarope muit perfumato, colorants y modificadors d'a sabor.

Tradicionalment as fuellas s'han utilizato com a relaxant uterino, como estimulant y en infusión, ta o tractamiento de diarreras y atros trastornos gastro-intestinals. S'ha emplegato tamién en ista forma ta amillorar os simptomas d'os costipatos y en Europa tamién ta facilitar os partos.

Accions farmacolochicas[editar | modificar o codigo]

Toxicidat[editar | modificar o codigo]

As fuellas, debito a o suyo contenito en taninos, pueden producir molestias gastricas en personas predisposatas.

Ecolochía[editar | modificar o codigo]

Os clasicos cuberdons belgas son un lamín que gosa aromatizar-se tipicament con chordons

O chordón vive mas que mas en marguins de tierra de camins, comas en as selvas y terrenos rocosos.[3] En climas atlanticos tenderá a creixer en zonas baixas mientres que en climas calidos lo ferá en zonas mas altas.

Gastronomía[editar | modificar o codigo]

O chordón ye un fruito comestible sobrebueno, una mica mas aceto que a fraga, pero con un taste propio muit caracteristico y intenso. Se fa servir a sobén en pastelería.

Ye o ingredient prencipal d'una d'as mermeladas mas populars.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  2. 2,0 2,1 (ca) Oriol de Bolòs i Capdevila et al. Flora manual dels Països Catalans. 2a ed. Pòrtic. Barcelona. 1993 ISBN 84-7306-400-3
  3. DURAN, M., MORGUÍ, M., SALLÉS, M. Viure de la natura Barcelona, 1987. Ed. Kapel ISBN 84-85952-68-5

Bibliografía[editar | modificar o codigo]