Articlo salau
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
L'articlo salau ye un articlo definiu derivau d'o latín IPSE[1] y caracteristico d'o catalán salau (charrau en Balears, Costa Brava y Tàrbena) en o que como formas de l'articlo definiu s'emplega es, sa, so, en o singular, y es, sos y ses, en o plural, a parte de s' , forma elidita d'o singular usada debant vocal. La forma d'o masculín plural en la Costa Brava ye ses («ses àngels»). L'orichen d'a denominación salat provién d'a comparanza d'as dos formas femeninas d'o singular "sa por la".
Estas formas proceden d'os demostrativos latinos ipse, ipsa, y talment ipsum, en o singular, y ipsos, ipsas, en o plural: es, so (dezaga amb) (masculín singular), sa (femenín singular), es, sos (dezaga amb), con la variant contextual mallorquina y menorquina ets que amaneix debant vocal e que modernament s'escribe es por tot (masculín plural). La forma d'o femenín plural ye ses. Tanto o masculín singular es como o femenín «sa» se reducen a s' debant una palabra encomenzada por vocal u hache.
L'articlo salau en atras luengas romanicas
[editar | modificar o codigo]O latín IPSE ye o estrato mes antigo d'a forma de l'articlo en romanico[1], y persiste encara en sardo, a part d'en as anteditas parlas catalanas.
Seguntes bel autor, a primers d'o sieglo XX subsistiba encara l'articlo salau en bella zona d'o sud d'Italia, sobre tot en as Islas Eolias.
Tamién bi ha restos de l'antigo emplego en latín vulgar y en un periodo primerenco d'as luengas romanicas en o dominio occitán. As formas mes antigas d'este articlo en occitán yeran so, sa, s, sos y sas. En gascón pirenenco se troba l'articlo fosilizau en nombres de familia como So Casau, Sacasa, Sapòrta y en a toponimia. Bi ha tamién apellius lenguedocians como Deseuse (de s'euse, "d'a carrasca") y Despuèg (des puèg, "d'o pueyo") que se remontan a ixe periodo antigo. L'articlo salau se fa servir encara en l'occitán nizardo de cualques lugars entre Grassa y Niza: so, sa, s' y sei.
En a toponimia aragonesa ye posible documentar l'uso de l'articlo salau d'o latín vulgar tardano u luengas romances primerencas en a zona oriental. En a Val de Benás se troba La Sabartosa y El Tusal de Soprats, que manimenos se puede interpretar a partir d'o prefixo latín SUB- ("baixo") que ha dau en aragonés so-. En a Val de Chistau se troba Sallena[2].
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ 1,0 1,1 (es) Heinrich Lausberg: Lingüistica romanica. Tomo II morfología. Editorial Gredos. pp 208-217.
- ↑ (es) José Antonio Saura Rami: Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas, Zaragoza, Gara d'Edizions-Institución Fernando el Católico (2003). p 123.
