Tamarit de Litera

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Tamarit de Litera Tamarit de Llitera
Municipio d'Aragón
Anvista de Tamarit de Litera nevato.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Uesca Litera
Partiu chudicial	Monzón
Superficie	110,6 km²
Población  • Total  • Densidat	3393 hab. (2013) 30,68 hab/km²
Altaria  • Meyana	360 m.
Distancia  • 92 km	enta Uesca
Codigo postal	22550
Chentilicio	Tamaritano/a
Parroquial  • Diocesi  • Arcipestrau  • Parroquia	Balbastro-Monzón Cinca Meya-Litera Santa María la Mayor
Coordenadas	41°52’ 0’’N 0°25’59’’E
Tamarit de Litera Tamarit de Litera en Aragón
Web oficial

Tamarit de Litera (Tamarit de Llitera en catalán y Tamarite de Litera en castellano) ye un municipio aragonés d'a provincia de Uesca, capital historico-cultural d'a comarca de Litera.

A suya población ye de 3393 habitants, en una superficie de 110,60 km², con una densidat de población de 30,68 hab/km².

Cheografía

Tamarit de Litera ye situato a 360 metros d'altaria sobre o livel d'a mar, a una distancia de 92 km de Uesca, a capital d'a suya provincia.

Mugas

O suyo termin municipal muga con Alcampell, Altorricón, con Vencillón, Esplús, Binéfar y Sant Istevan de Litera.

Economía

Tamarit de Litera cambió una economía agraria de secano por una de regano con l'arribada d'a Canal d'Aragón y Catalunya. L'aproveitamento industrial de l'augua ha permitiu a naixencia d'un important rete agroindustrial y siredurchico. Antimás Tamarit de Litera ye o centro de servicios (colechio, medico, administración, comercios, entre atros) d'a suya redolada.

Historia

Seguntes Agustín Ubieto Arteta, a primera cita d'o lugar ye de 1094, recullita en a obra de Cheronimo Zurita Anals d'a Corona d'Aragón) y documenta as variants Tamarite, Tamarit, Tamariht, Tamareto, Tamaretro, Tamarete, Tamaret y Tamarito.

Sindembargo, a primera reconquiesta d'a ciudat estió en 1064, por o rei Sancho Remíriz d'Aragón, ta perder-la dos anyadas dimpués. La reconquerió en 1107 Alifonso I O Batallero, qui la perdió en 1134.

En 1107, recibió o títol de ciudat, encara que a suya conquiesta definitiva estió entre 1143 y 1149; dende 1169 recibió o Fuero de Zaragoza.

En Tamarit se celebroron Corz d'Aragón en 1375 y 1383, cuan a localidat yera una d'as prencipals ciudaz d'Aragón.

Demografía

Evolución demografica

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 - - - - 3.703 - - - -

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 - - - - - - - - 3.487

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 - - 3.445 - - - - - - -

1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011
Partido de los Socialistas de Aragón	-	4	3	6	6	3	4	6	5
Partido Popular	-	2	2	1	3	4	4	3	5
Chunta Aragonesista	-	-	-	-	-	-	1	1	1
Partido Aragonés	-	5	5	4	2	4	2	1	0
Centro Democrático y Social	-	-	1	-	-	-	-	-	-
Unión de Centro Democrático	6	-	-	-	-	-	-	-	-
Independientes	4	-	-	-	-	-	-	-	-
Total	11	11	11	11	11	11	11	11	11

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partiu politico
1979–1983	Florencio Nadal	Partido Aragonés Regionalista
1983–1987	Florencio Nadal	Partido Aragonés Regionalista
1987–1991	Florencio Nadal	Partido Aragonés Regionalista
1991–1995	Modesto Capdevila	Partido de los Socialistas de Aragón
1995–1999	Modesto Capdevila	Partido de los Socialistas de Aragón
1999–2003	Javier Pelegrí	Partido Aragonés
2003–2003	Javier Urgelés	Partido de los Socialistas de Aragón
2003–2007	Francisco Mateo Rivas	Partido de los Socialistas de Aragón
2007–2011	Francisco Mateo Rivas	Partido de los Socialistas de Aragón
2011–2015	Francisco Mateo Rivas	Partido de los Socialistas de Aragón

Molimentos

Campanar y frontera romanica d'a ilesia de Santa María la Mayor, antis d'as modificacions que bi habió en 1923-1927.

Torre d'o Castiello d'os Moros.

• Ilesia de Santa María la Mayor, d'estilo romanico, d'o sieglo XIII, construita dencima d'a mezquita mayor d'a ciudat dende 1149. A ilesia actual ye muit modificata, encara que mantiene a suya estructura orichinal d'un edificio de tres naus de planta basilical con vuelta de canyón y un abside por nau, y tamién a suya frontera sud (encara que con elements en estilo renaixentista). O suyo timpano tien como modelo o timpan d'a ilesia d'o Monesterio de Sant Pero lo Viello de Uesca.
• Ermita de Santa Ana de Tamarit de Litera, una ermita d'estilo gotico, d'o sieglo XIV.
• Ilesia d'o Patrocinio de Tamarit de Litera, una ilesia d'estilo renaixentista.
• Palacio Casa Cariello, un palacio renaixentista aragonés, con cupula barroca.
• Castiello de Santa Barbara, conoixiu popularment como lo Castiello d'os Moros, a on o Cit Campiador estió bel tiempo fortificau.
• As alfombras feitas de sarradizos tintaus, que se fan ta o Corpus Christi

Personalidaz naixitas de Tamarit de Litera

• Fernando Aranda Grúas, piloto de motos y primer aragonés ganador d'a preba mundial de motociclismo.
• José Florences Gili, mago establidor d'a Sociedat Espanyola d'Ilusionismo. Anyalment se celebra una trobada nacional de magos que tien o suyo nombre.
• Víctor Manuel Nogueras, medico d'o rei Alifonso XIII d'Espanya.
• Ana Gracia, actriz.
• Julián Miranda y Bistuer, deán d'a Seu de Segovia.
• Chuan I de Castiella.
• Sant Vicent de Paúl. No se sabe con seguranza si naixió de Tamarit, lugar de procedencia de sus pais u bien de Puoy (hue Sent Vincenç de Pau).

Esportes

• O fútbol ye representato por o Club Deportivo Tamarite.

Fiesta Mayor

• A primer semana de setiembre, en honor a Nuestra Sinyora d'o Patrocinio.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Tamarit de Litera.
• (es) Pachina web oficial municipal.
• (es) Tamarit de Litera en RomanicoAragones.com.
• (en) Tabla de Sant Miguel en o Museu d'Arte de Filadelfia