Preterito imperfecto de conchuntivo en bavaro
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Tiempos verbals en bavaro |
| Modo indicativo |
|
- Formas simplas |
| Modo conchuntivo |
|
- Formas simplas |
| Modo imperativo |
| Impresonals |
|
Infinitivo present |
O preterito imperfecto de conchuntivo en bavaro (Konjunktiv Impeafekt) se fa servir ta esprisar situacions irreals, deseyos y requestas formals. Ye alto u baixo equivalent a o condicional simple en l'aragonés en aragonés.
Preterito imperfecto
En bavaro existe una forma compuesta y dica tres formas simplas (feble, fuerta y mixta) d'imperfecto de conchuntivo.
Formas compuestas
A forma compuesta de preterito imperfecto de conchuntivo ye formada con o verbo auxiliar doa en a suya forma d'imperfecto de conchuntivo y o infinitivo d'o verbo a conchugar. Un eixemplo de conchugación compuesta d'o verbo essn (en aragonés "minchar") ye:
| Persona | Conchugación | Aragonés |
| 1ª Sing. | i dààd essn | yo mincharía/mincharba |
| 2ª Sing. | du dààdsd essn | tú mincharías/mincharbas |
| 3ª Sing. | eà/sie/es dààd essn | él/ella mincharía/mincharba |
| 1ª Plur. | mià dààdn/dààn essn | nusatros mincharíanos/minchárbanos |
| 2ª Plur. | ià dààds essn | vusatros mincharíaz/mincharbaz |
| 3ª Plur. | de dààdn/dààn essn | éls/ellas mincharían/mincharban |
Formas simplas
Os verbos fuertes fan un cambeo vocalico en a suya radiz. A forma feble (tamién en os verbos fuertes) se fa adhibindo a rematanza -àd a la radiz. Bels verbos tienen una tercera forma mixta con cambeo vocalico y rematanza en -àd. Un eixemplo de conchugación compuesta d'o verbo essn (en aragonés "minchar") ye:
| Persona | Forma fuerte | Forma feble | Forma mixta | Aragonés |
| 1ª Sing. | i ààß | i essàd | i ààßàd | yo mincharía/mincharba |
| 2ª Sing. | du ààßdsd | du essàdsd | du ààßàdsd | tú mincharías/mincharbas |
| 3ª Sing. | eà/sie/es ààßd | eà/sie/es essàd | eà/sie/es ààßàd | él/ella mincharía/mincharba |
| 1ª Plur. | mià ààßdn | mià essàdn | mià ààßàdn | nusatros mincharíanos/minchárbanos |
| 2ª Plur. | ià ààßds | ià essàds | ià ààßàds | vusatros mincharíaz/mincharbaz |
| 3ª Plur. | de ààßdn | de essàdn | de ààßàdn | éls/ellas mincharían/mincharban |
Verbos febles y fuertes
En a siguient tabla pueden veyer-se as formas fuertes, febles y mixtas (si existen) de bels verbos en bavaro. En royo se marcan aquellas formas que ya cuasi no se fan servir en as zonas urbanas, encara que sí existen en as rurals:
| Conchuntivo fuerte bavaro | Conchuntivo feble bavaro | Conchuntivo mixto bavaro | Infinitivo bavaro | Conchuntivo II alemán | Infinitivo alemán | Condicional aragonés | Infinitivo aragonés |
| ààß | essàd | ààßàd | essn | äße | essen | mincharía | minchar |
| bliàb | bleiwàd | - | bleim | bliebe | bleiben | permaneixería | permaneixer |
| brààch | brechàd | - | brechà | bräche | brechen | crebaría | crebar |
| drààf | dreffàd | drààfàd | dreffà | träfe | treffen | trobaría | trobar |
| drààng | dringgàd | - | dringgà | tränke | trinken | bebería | beber |
| driàg | drågàd | - | drång | trüge | tragen | levaría | levar |
| fànd | finddàd | fàndàd | finddn | fände | finden | trobaría | trobar |
| friàg | frågàd | - | frång | fragte | fragen | preguntaría | preguntar |
| frààß | fressàd | - | fressn | fräße | fressen | trusquiría | trusquir |
| gààb | gewàd | gààwàd | geem | gäbe | geben | daría | dar |
| gschàh | gschäàd | - | ' | geschähe | geschehen | pasaría | pasar |
| gàng | gäàd | gàngàd | geh | ginge | gehen | iría | ir |
| hàng | héngàd | hàngàd | hengà | hinge | hängen | pencharía | penchar |
| kààm | kemàd | kààmàd | kemà | käme | kommen | plegaría | plegar |
| lààg | liegàd | lààgàd | lieng | läge | liegen | chitaría | chitar |
| lààs | lesàd | - | lesn | läse | lesen | leyería | leyer |
| liàf | làffàd | - | laffà | liefe | laufen | correría | correr |
| liàß | lassàd | liàßàd | lassn | ließe | lassen | deixaría | deixar |
| nàhm | nehmàd | nàhmàd | nehmà | nähme | nehmen | prenería | prener |
| ràng | rengàd | - | reng | regnete | regnen | plevería | plever |
| sààh | säàd | - | säng | sähe | sehen | veyería | veyer |
| sàng | singàd | sàngàd | singà | sänge | singen | cantaría | cantar |
| schliàg | schlågàd | - | ' | schlüge | schlagen | trucarías | trucar |
| schbràng | schbringàd | schbràngàd | schbringà | spränge | springen | blincaría | blincar |
| schdàngg | schdinggàd | - | schdinggà | stänke | stinken | pudiría | pudir |
| schdàndd | schdäàd | schdànddàd | schdeh | stünde | stehen | permaneixería | permaneixer |
| vàgààß | vàgessàd | vàgàßàd | vagessn | vergäße | vergessen | ixublidaría | ixublidar |
| vàschwàndd | vàschwinddàd | vàschwànddàd | ' | verschwände | verschwinden | desapareixería | desapareixer |
En bavaro ye posible creyar a forma feble de cualsiquier verbo adhibindo a rematanza "-àd". Bi ha manimenos cuatre excepcions de verbos que no tienen forma feble ni mixta:
| Conchuntivo fuerte bavaro | Infinitivo bavaro | Conchuntivo II alemán | Infinitivo alemán | Condicional aragonés | Infinitivo aragonés |
| dààd | doa | täte | tun | fería | fer |
| häd | håm | hätte | haben | tendría | tener |
| kàndd | kenna | könnte | können | podría | poder |
| wààr | sei | wäre | sein | sería/estaría | ser/estar |
Beluns d'istos verbos tienen diferents formas seguntes o dialecto:
- bringàd, bràchd, bràchdàd = trayería
- kànndd, kundd, kànddàd, kunddàd = podría
- miàssàd, miàßd = habría de
- soidd, soiddàd = habría de
- woidd, woiddàd = querría
- wißd, wissàd = sabría
Emplego
L'uso d'o imperfecto de conchuntivo en bavaro ye equivalent a os tiempos simples de conchuntivo II en alemán. En aragonés traduz a vegadas como pasato imperfecto de subchuntivo y atras como condicional simple. S'emplega en os siguients casos:
- Ta fer requestas formals:
| Bavaro | Alemán | Aragonés |
| Dààn Sie à wengàl zamruggà? | Würden Sie ein wenig zusammen rücken? | Podría fer-se una mica t'aquí? |
- Cuan se charra de un feito que no ye preciso:
| Bavaro | Alemán | Aragonés |
| I moànàd scho. | Ich würde schon meinen. | Creería que sí. |
- Ta construyir oracions condicionals:
| Bavaro | Alemán | Aragonés |
| I wann kunnd, i schlaffàd bis um zwöife middåg. | Wenn ich könnte, würde ich bis zwölf Uhr Mittag schlafen. | Si podese, dormiría dica as doce d'o meyodía. |
- Ta esprisar deseyos:
| Bavaro | Alemán | Aragonés |
| Wann i bloß à Gäid hädd! | Wenn ich nur Geld hätte! | Sisquiera tenese diners! |
Bibliografía
- "Bairische Grammatik". Ludwig Merkle. Hugendubel. Múnich, 1975. ISBN 3-88034-127-3