Ir al contenido

Planeta

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Fila superior: Urano y Neptuno; fila central: Tierra, a estrela nana blanca Sirius B, Venus. Abaixo d'os anteriors se veyen en a fila superior Marte y Mercurio y en a fila inferior: a Luna y as planetas nanas Plutón y Haumea (a escala).

Una planeta (d'o latín < PLANETA[1] y iste d'o griego πλανήτης ("planētēs": «vagabundo u camandulero»)) ye un cuerpo sin de luz propia (que no ye, por tanto, una estrela) que chira arredol d'una estrela; que tien forma esferica, u cuasi esferica (ya que en tener prou masa, a suya gravedat supera as fuerzas d'o cuerpo richido); y que ye o elemento prencipal adintro d'a suya orbita; seguntes a definición d'a reunión d'a Unión Astronomica Internacional de Praga, de l'anyo 2006.[2] Asinas, se diz planeta a cadagún d'os cuerpos que describen orbitas elipticas arredol d'o Sol u, en cheneral, d'una estrela. Son planetas d'o sistema solar: Mercurio, Venus, a Tierra, Marte, Chupiter, Saturno, Urano y Neptuno. No'n son Ceres que se considera una planeta nana, ni Plutón, considerato o paradigma d'as planetas nanas transneptunianas muitas d'as cuals encara no tienen nombre.

Planetas d'o sistema solar

I hai ueito planetas en o nuestro sistema solar. Son (empecipiando per o mas amán d'o Sol): Mercurio, Venus, Tierra, Marte, Chupiter, Saturno, Urano y Neptuno.

Clasificación

Istas planetas pueden estar clasificadas en cuantas categorías seguntes a suya composición:

A la suya vegada se pueden distinguir entre:

Caracteristicas prencipals

Planeta Diametro ecuatorial* Diametro ecuatorial (km) Masa* Radio orbital (UA) Periodo orbital (anyadas) Periodo de rotación (diyas) Incl.** Sat.*** Composición de l'atmosfera
Mercurio 0,39 4878 0,06 0,39 0,24 58,6667 0 Trazas de hidrocheno y helio
Venus 0,95 12100 0,82 0,72 0,615 243 3,4° 0 96 % CO2, 3 % nitrocheno,0.1 % augua
Tierra 1,00 12756 1,00 1,00 1,00 1,00 1 78 % nitrocheno, 21 % oxicheno, 1 % argón
Marte 0,53 6787 0,11 1,52 1,88 1,03 1,9° 2 95 % CO2, 1.6 % argón, 3 % nitrocheno
Chupiter 11,2 142984 318 5,20 11,86 0,414 1,3° 63 90 % hidrocheno, 10 % helio, trazas de metano
Saturno 9,41 120536 95 9,54 29,46 0,426 2,5° 61 96 % hidrocheno, 3 % helio, 0.5 % metano
Urano 3,98 51108 14,6 19,19 84,01 0,718 0,8° 27 84 % hidrocheno, 14 % helio, 2 % metano
Neptuno 3,81 49538 17,2 30,06 164,79 0,6745 1,8° 13 74 % hidrocheno, 25 % helio, 1 % metano

* O diametro y masa s'expresan en relación a la Tierra   ** Inclinación d'orbita (en relación con l'ecliptica)   *** Satelites naturals

Exoplanetas

Os exoplanetas son aquellas planetas que son difuera d'o lo nuestro sistema solar. Dica octubre de 2019 s'han descubierto 4118 exoplanetas que orbitan en 3063 sistemas solars.

Referencias

  1. (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
  2. (en) IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes en a pachina web d'a Unión Astronomica Internacional