Panthera leo

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Lión
Lión
Lión
Estato de conservación

Vulnerable.
Dominio: Eukaryota
Reino: Animalia
Subreino: Metazoa
Filo: Chordata
Clase: Mammalia
Orden: Carnivora
Familia: Felidae
Subfamilia: Pantherinae
Chenero: Panthera
Especie: P. leo
Panthera leo
Liona Asiatica (Panthera leo persica) de nombre MOTI, ye naixita d'o parque zoolochico de Helsinki (Finlandia) en octubre de 1994, plegó a lo parque zoolochico de Bristol (Anglaterra) en chinero de 1996. A Selva de Gir, en a India ye on viven os lions asiaticos salvaches, pero este ye en captividat
Lión masclo amuestra as suyas dients a la chent enantes de estar alimentato en o parque zoolochico de Melbourne

Lo lión, llión, león u lleón[1] (Panthera leo) ye una especie d'a familia d'os felidos antigament amplament distribuita por Africa, Orient Meyo y la India. Los masclos presentan cerras, estando un caso tipico de dimorfismo sexual. La fembra d'o lión ye clamada liona.[1]

Zoonimia[editar | modificar o codigo]

En a mayor part d'os textos medievals s'escribe o zoonimo Leon, tanto l'animal como l'antroponimo que en deriva, vegadas tamién lehon, coincidindo con a ortografía de Jahen pa "Chaén:

XII astas con senyales de lehons[2]

Una pronunciación teorica en aragonés ye lión u leyón desfendo o hiato. A segunda forma, con epentesi antihiatica no s'escribe con -y- en a ortografía actual porque no deriva d'una parola latina con consonant sonora desapareixida, como en o caso d'a ciudat de Leyón, que deriva de LEGIONE ("lechión"). A forma Lión se documenta en poquez casos, un d'éls en o "Libro d'as Marabillas d'o Mundo", que no ye escrito en o stándard medieval aragonés y ye una traducción a l'aragonés no bien feita de tot, con muitos galicismos, encara que tamién con formas chenuínas aragonesas que no se gosan presentar en o stándard medieval:

Et han la cabeça como sanglar & han .vj. piedes & a cada pie dos hunglas largas & tallantes & han el cuerpo como ver o varraco & la coa como lion

En o lexico comercial aragonés se documenta l'adchectivo leonado, que deriva de leon.

Morfolochía[editar | modificar o codigo]

O pelache ye lionato claro, blanco y l'abdomen y en o costato interior d'as patas. O dorso d'as orellas ye negro; cerras d'o masclo lionatas, d'un pardo royenco a negro. O pelache d'os animals no maturos tien un debuixo de rosetas que desaparixe con a edat, encara que en pueden quedar vestichios en o baixo vientre y patas.

Subespecies[editar | modificar o codigo]

A evidencia chenetica indica que os lions actuals s'orichinoron posiblement d'un antipasau común dende fa 55.000 anyatas. As diferencias entre os lions africanos son pocas y poderban estar consideratos d'una sola subespecie.

As subespecies mes reconoixitas por bels cientificos son:

Os lions en o cine y a cultura[editar | modificar o codigo]

O lión a ormino ye considerau y representau como rei d'a chungla u rei d'os animals amás simbolo popular de realeza, dignidat, peito y nobleza, tamién ye un animal que a sobén ha estau protagonista de bellas cintas de cine como as de Disney, The Wild, The Lion King y as suyas secuelas The Lion King II: Simba's Pride y The Lion King 1½, entre d'atras cintas como Born Free y The Ghost and the Darkness.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. "Actos comunes de los Jurados de Zaragoza (1440-1496)". Documentación musicológica aragonesa. Institución Fernando el Católico, 1986. [1]