Horda d'Oro

De Biquipedia
(Reendrezau dende Orda d'Oro)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Horda d'Oro
Алтан Орд/Altan Ord
Altın Urda'
1240 — 1502





Situación de Horda d'Oro
Situación de Horda d'Oro
Horda d'Oro en 1389
Capital Sarai
Idioma oficial Mongol y luengas turquicas
Gubierno Monarquía
 • Formación 1240
 • Desaparición 1502
Superficie
 • 1310

6,000,000 km²

A Horda d'Oro estió un khanato gobernato por una clase dirichent d'orichen mongol que, en o curso d'a suya historia, s'islamizó y turquizó. Ocupaban buena part d'Europa Oriental y una parte d'Asia Occidental en as cuencas d'os ríos Don, Volga y Ural.

Orichens[editar | modificar o codigo]

Enantes d'a muerte de Chinghuis Khan, que yera pensando en a suya succesión y reparto de l'imperio se produció a muerte d'o suyo fillo Chochi, a qui iba a corresponder a parte occidental de l'Imperio Mongol. D'esta traza o suyo herencio, (dito ulus en mongol) pasó a os fillos de Chochi Orda y Batu y fue dividito:

  • Orda recibió as estepas entre Irtish y l'Ural.
  • Batu recibió as estepas a l'ueste de l'Ural y tot o territorio que podese conquerir.

En 1236, baixo o reinato d'o Gran Khan Ögödei se lanzó una campanya que entró en Europa y en a que fuoron sozmesos os bulgaros d'a Volga y dimpués bels principatos rusos d'o norte. Esclaforon a os cumans, saqueyoron Kiev en 1240. Iban a invadir Europa Central, pero a muerte d'o Gran Khan Ögödei fació que Batu se retirase ta Mongolia pa participar en a succesión d'o nuevo khan, quedando mongols a lo norte d'a Mar Negra.

Batu devantó un khanato independient d'a Horda d'Oro, que a vegatas ye conoixito como Khanato Quipchac porque abarcaba o territorio que yera antigament d'os cumans y que encara yera habitatos por ellos. Orda, o chermano de Batu, fundó a l'este d'os Urals o Khanato d'a Horda Blanca. A independencia d'os khanatos mongols se consumó cuan Kublai Khan fue nombrato Gran Khan y s'establió en Pequín. Dimpués d'a muerte de Batú en 1255 a Horda d'Oro tenió un sieglo de prosperidat. Os mongols yeran establitos a man d'a baixa Volga y exerceban una autoridat directa en o norte d'o Caucas, en l'actual Ucraína, en l'antigo territorio d'os bulgaros d'a Volga, y obligaban a os rusos que lis pagasen tributos.

Entre os anyos 1258 y 1267 Nogai Khan prene muito poder. Imposa vasallache a los bulgaros, con los que fa liga contra l'Imperio Bizantín, tamién fa liga con os mamelucos d'Echipto contra o Ilkhanato.[1]

En 1267 prene o poder Mangu, que se declara independient y creya moneda propia. En o sieglo XIV os mongols s'islamizoron a lo tiempo que prenioron a luenga quipchac d'os cumans, que enantes d'os mongols ya yera a luenga dominant. A luenga turquica d'os bulgaros tamién fue substituyida por a luenga quipchac fueras d'o caso d'os chuvaixes, que la mantenioron. Os pueblos producto d'esta fusión de mongols y turquicos será conoixito como tartaros. Os mongols u os tartaros d'a Horda d'Oro siguioron una politica pareixita a la d'os gazaros: encara que nomadas en o suyo orichen favoreixioron una cultura urbana y o comercio a traviés d'os ríos que controlaban. As ciudaz de Sarai, Astrakhán y Kazán estioron prosperas. Concedioron privilechios a los comerciants chenoveses en Crimea y autorizoron a os venecianos a creyación d'una base comercial en La Tana (mar d'Azov). Estioron aliaus d'os mamelucos d'Echipto contra o Ilkhanato mongol de Persia.

Dimpués vinió un periodo de decadencia. Os rusos se negoron a pagar tributo. O khan Toctamish d'a Horda Blanca invadió a Horda d'Oro unificando os dos estatos, pero cometió o error de no acceptar l'autoridat de Tamerlán y en 1395 Sarai fue destruita. Os tartaros d'a Horda d'Oro ya no se recuperoron y encomenzoron a reblar contra os estatos cristianos, (rusos, polacos, vlacos) y pagans (lituanos). Os rusos de Moscú debastoron os arredols de Kazán. Encomenzó tamién una fragmentación d'o territorio d'a Horda d'Oro. En 1430 s'independizó o Khanato de Crimea, que será o khanato tartaro que mes durará, (dica 1783). En 1440 s'independizó o Khanato de Kazán, y en 1446 o Khanato d'Astrakhán. En 1447 os rusos rodeyoron por o norte o Khanato de Kazán y arriboron en os Monts Urals. A Horda Nogai, talment l'antigo exercito de Nogai Khan se convirtió en una entidat nomada que dominaba as estepas d'o sector sudeste a lo norte d'a Mar Caspia.

En l'anyo 1501 os tartaros d'o Khanato de Crimea destruyoron Sarai, a seu tradicional d'a Horda d'Oro.[1] Se considera que a Horda d'Oro desapareixió en 1502 quedando-se os suyos restos o Khanato de Crimea y Rusia.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 Hermann Kinder, Werner Hilgemann, Manfred Hergt Atlas Histórico Mundial. De los orígenes a nuestros días Akal, 2007.