Venecia Chuliana

De Biquipedia
(Reendrezau dende Venecia Chulia)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Venecia Chuliana
Venezia Giulia
Julijska krajina
Rechión historica d'Italia
Entidat
 • Estau
Rechión historica
Italia
Eslovenia
Croacia
Capital Trieste
Subdivisions Provincias de Gorizia, Trieste, Fiume y Pola
Idioma oficial
 • Luenga propia
Italiano
Furlán, veneciano, esloveno, croata, istriot, istrorrumano, veneciano
Superficie
 • Total

9.850 km²
Población
 • Total

1.060.500 hab.

Cambeos de muga en Venecia Chuliana entre 1918 y 1954

Venecia Chuliana u Marca Chuliana ye una rechión d'Europa ideyada con fins politicas en o contexto de disputas territorials y reclamacions nacionalistas en o territorio entre os Alpes Chulians y a Mar Hadriana y dende o Golfo de Trieste a Punta Promontore, incluindo tota a Peninsula d'Istria. Ye un territorio sin mugas bien definidas y habitau por diferents pueblos eslaus (croatas y eslovenos principalment) y latinos (italianos d'orichen veneto u istriot y istrorrumanos) y que perteneixe principalment a Croacia, Eslovenia y, una chicota part a Italia. En o periodo d'entreguerras perteneixió a Italia, pero en a Segunda Guerra Mundial Italia perdió o control d'a mes gran part d'esta rechión, y dende 1947 desapareixió como rechión administrativa deseparada real. Manimenos o suyo nombre sobrevive en o nombre d'a rechión autonoma de Friuli Venezia Giulia, que incluye tot o Friul y una chicota part de l'anterior Venecia Chuliana en as redoladas de Trieste y Gorizia.

Toponimia[editar | modificar o codigo]

O Litoral Austriaco en 1897.

O toponimo italiano Venezia Giulia u Venetia Iulia fue inventau en 1863 por o lingüista Graziadio Isaia Ascoli de Gorizia, con a intención de mirar un nombre pa os territorios d'o Reino d'Austria reclamaus por os nacionalistas italianos en o norte d'a Mar Hadriana.[1]

O toponimo s'ha tradueito en diferents idiomas d'os países mugants como Julijska krajina (croata y esloveno), Venesia Jułia (veneto), Vignesie Julie (furlán), Julisch Venetien (alemán), Carsia Julia (latín).

A part Iulia d'o toponimo ideyau en 1863 se remonta a lo municipio Forum Iulii fundau por Chulio César a lo piet d'os Alpes Chulians. En a traducción herediana de "Breviarium ab Urbe condita", on son adhibidas a "Historia Romana" y "Historia Langobardorum" de Pavlo Diacono en trobamos una mención d'este "Foro de Chulio":

Et es claro q(ue) venecia no tan solament es en pocas yslas las quales agora deximos venecias antes Sosten delas encontradas de pannonia de(n)tro enlo fluui aduam et aq(ue)sto se proua por los liuros anyales enlos quales es legido que pergamo es Ciudat de venecia et del lac venatus asi es leydo en las ystorias benatus es lac de venecias del qual partexe micius fluui car eneti en griego loables en latin et aiustada la quienta letra son clamado veneti venecia et istria e(n) vno son contadas por vna prouincia histria es nombrada de istro fluui de aq(ue)sta venecia fue cabo la Ciudat de aq(ue)lla por la qual foro iulianes asi dicto car Julio Cesar constitui aqui mercado et for de mercaderia Et es bueno que toquen breument las otras prouincias de ytalia

Historia[editar | modificar o codigo]

En l'Imperio Austrohongaro constituiba o Litoral Austriaco, dentro d'Austria u Cisleitania, reclamau por os nacionalistas italianos por a presencia d'una important minoría italiana.

A posibilidat d'anexionar-se o Litoral Austriaco estió una d'as causas por as que Italia declaró a guerra a Austria-Hongría en a Primera Guerra Mundial. Encara que Italia fue derrotada por Austria-Hongría en a Batalla de Caporetto, por o tractau de Ramallo Italia obtién Istria y un territorio habitau por 400.000 eslovenos correspondient a las actuals rechions de Goriška, Istria Eslovena y territorios que mugants con estas rechions en l'actual Italia. Estos territorios constituirán a rechión dita como Venecia Chuliana.

En o periodo faixista d'Italia se prebó d'italianizar a los eslovenos d'a Istria Eslovena y Goriška. Cuan en setiembre de 1943 capituló Italia o sud d'Eslovenia fue administrau por Alemanya, pero part d'o territorio yera zona d'actividat d'os partisans yugoslavos.

En 1946 Eslovenia se convertió en una republica popular en a Federación Yugoslava y se creya atra muga con Italia (tractau de París de 1947) que adchudica a Eslovenia a val alta d'o Soncio y divide a ciudat de Gorizia. Trieste y a suya redolada son declaraus territorio libre (Territorio Libre de Trieste), y no se resuelve a suya situación dica 1954, con o reparto d'este territorio. Una minoría eslovena d'unas 50.000 personas queda en Italia, pero analogament muitos italianos u venecianos quedan en a part yugoslava, en o que actualment ye o territorio dito Istria Eslovena.

Veyer tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]