Idioma croata

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Idioma croata
hrvatski jezik
Atras denominacions: Serbocroata
Parlau en: Croacia y Bosnia
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: Croatas
Parladors: 5,5 millons
Posición: {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Eslava

 Eslava grupo meridional
  Croata

Estatus oficial
Oficial en: Croacia
Bosnia
Burgenland
Caraşova
Molise
Voivodina
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: Italia
Regulau por: Croato institute la lingua
Codigos
ISO 639-1 hr
ISO 639-2 hrv/scr
ISO 639-3 {{{iso3}}}
SIL hrv
Extensión d'o Idioma croata

Idioma croata[1] (en croata"hrvatski jezik" /xř̩ʋaːtskiː/) ye o nombre que recibe oficialment a variant standardizada d'o continuum dialectal serbocroata que fan servir os croatas en Croacia, en Bosnia y Herzegovina, en a provincia serbia de Voivodina y atros estaus mugants. Ye a luenga oficial de Croacia y una d'as luengas oficials de Bosnia y Herzegovina. O stándard croata se basa en a parla d'Herzegovina, que fa part d'o dialecto xtokavisco, igual que os standars d'as "lenguas" serbia, montenegrina y bosnia, tamién denominacions locals de variants standardizadas d'o serbocroata. Muitos d'os parlants nativos no son comodos con a denominación "serbocroata" y prefieren as denominacions relativas a las nacionalidaz a las que perteneixen. L'idioma croata ye una luenga eslava meridional que s'escribe en alfabeto latino con uns diacriticos ampraus d'o checo.

Variants[editar | modificar o codigo]

Distribución d'os dialectos charraus por os croatas antes d'as grans migracions d'os sieglos XVI y XVII. En azul escuro o čakavisco, en violeta o kajkavisco y en verde o xtokavisco.
Distribución d'os dialectos croatas en Croacia y Bosnia y Hercegovina.

Bi ha tres dialectos en l'idioma croata:

As migracions d'o sieglos XVI y XVII facioron que o xtokavisco s'estendillase enta l'ueste a costa d'os atros dos dialectos.

En zaguerías d'o sieglo XIX o xtokavisco fue esleito como luenga stándard por estar común pa totas as nacionalidaz yugoslavas.

O stándard xtokavisco que escriben y parlan oficialment os croatas se diferencia d'o stándard que escriben y parlan os serbios en a prenunciación d'una antiga vocal eslava (por eixemplo vreme se prenuncia en xtokavisco croata vrijeme). As parlas que pronuncian estas palabras con o diftongo -ie- se dicen iyekaviscas, as que presentan una sola e se dicen ekaviscas. Tamién bi ha diferencias lexicas como krup, ladfca y papir, cheosinonimos de hleb, fioka y hartija (“pan”, “caixón”, “papel” en xtokavisco serbio).

Ye notable que en o stándard croata se prefiera l'uso de palabras d'orichen latino como val ("onda marina") en oposición a formas eslavas presents en o stándard servio como talas.

En a formación de neolochismos o stándard croata tamién s'ha distanciato d'o stándard servio prenendo formas como vodic en oposición a lo serbio hidrogen.

Proceso d'standardización[editar | modificar o codigo]

Os croatas escribiban con alfabeto latino en os dialectos propios xtokavisco de Dalmacia y kajkavisco de Croacia central (una zona que recibiba o nombre de "Croacia" cuan as atras rechions principals, Dalmacia y Eslavonia se nombraban a part). Dende a baixa Edat Meya tardana dica o sieglo XVII as dinastías de principes (banovi) d'os Zrinki y os Frankopan gobernaban en a mes gran part d'a semiautonoma Croacia. Enta o sieglo XVII as dos familias preboron d'unificar Croacia culturalment y lingüistica escribindo una mescla d'os tres principals dialectos y dicindo-ne "croata", "dalmata" y "eslavonián". Encara se fa servir en parz d'Istria, que se convertió en una crucillada de diferents mezclas de čakavisco con dialectos ekaviscos, iyekaviscos y ikaviscos. Tan y mientres, en o sieglo XVI y XVII a parla xtokavisca de Dubrovnik tenió un progreso literario en o marco d'a Republica de Ragusa.

A forma mes standarizada combinaba o dialecto kajkavisco con a pronunciación ikavisco y se convertió en a luenga de l'administración y d'os intectuals dende Istria dica o norte d'as compleganzas d'os ríos Drava y Mura pasando por a costa dalmata.

Este luengache ye representau culturalment en o sieglo XVII por as edicions de "Adrianskoga mora sirena" ("Sirena d'a mar Hadriana") de Petar Zrinski y "Putni tovaruš" ("Escolta viachera") de Katarina Zrinska.

Manimenos, este primer renaiximiento lingüistico en Croacia fue aturau por as execucions de Petar Zrisnki y Fran Krsto Frankopan por orden de Leopoldo I en Viena en 1671. A causa d'esto a elite croata d'o sieglo XVIII fue deixando de fer servir este stándard croata mesclau, que fue substituito por o neo-xtokavisco.

A primers d'o sieglo XIX Ljudevit Gaj prenió o treballo de normalizar a luenga d'os croatas y prenió como referencia a parla xtokavisca de Croacia Dubrovnik y no o kajkavisco de Zagreb. En l'actualidad o kajkavisco se mantién y se charra en ciudaz grans pero o čakavisco ha retaculau muito debant d'a expansión d'una luenga stándard croata basada en o xtokavisco

Alfabeto latino en croata[editar | modificar o codigo]

A a B b C c Č č Ć ć D d Đ đ
Dž dž E e F f G g H h I i J j
K k L l Lj lj M m N n Nj nj O o
P p R r S s Š š T t U u V v
Z z Ž ž (i+e=ie) (r+r=ŕ)

Pai nuestro / Oče naš[editar | modificar o codigo]

Tableta "Baška" 1100.
Codigo "Vinodol" 1200.
O Misal de "Kneza Novaka" 1300.
Misal vaticano escrito en croata 1400.

Idioma aragonés:

Pai nuestro, que yes en o cielo, santificato siga o tuyo nombre; vienga ta nusatros o reino tuyo; y se faiga la tuya voluntat en a tierra como en o cielo. O pan nuestro de cada día da-lo-mos huei; perdona las nuestras faltas, como tamién nusatros perdonamos a os que mos faltan; no mos dixes cayer en a tentación y libera-mos d'o mal. Amén!

Idioma croata:

Oče naš koji jesi na nebesima, sveti se ime tvoje Dođi kraljevstvo tvoje, Budi volja tvoja kako na nebu tako i na zemlji. Kruh naš svagdanji daj nam danas i otpusti nam duge naše kako i mi otpuštamo dužnicima našim, ne uvedi nas u napast, nego izbavi nas od zla. Amen!

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Wikipedia
Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puetz vesitar-la y contribuir en Wikipedia en croata.

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Luengas eslavas
Belarruso | Bulgaro | Caixubo | Checo incluindo o Kuchlböhmisch | Eslau eclesiastico antigo | Eslau eclesiastico | Eslovaco | Esloveno incluindo o prekmuro | Eslovincio | Macedonyo | Polabo | Polaco | Pomerán | Protoslau | Ruso | Rutén | Serbocroata incluindo o bosnio, croata (chakavisco, kaikavisco, xtokavisco), montenegrín y serbio | Sorabo incluindo o sorabo alto y sorabo baixo | Ucrainés