Imperio Austrohongaro

De Biquipedia
(Reendrezau dende Austria-Hongría)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Imperio Austrohongaro
Österreichisch-Ungarische Monarchie
Osztrák–Magyar Monarchia
1867 — 1918
Bandera Escudo d'armas
Himno nacional: Gott erhalte Franz den Kaiser
Situación de Imperio Austrohongaro
Situación de Imperio Austrohongaro
Imperio Austrohongaro en 1913
Capital Viena y Budapest
Idioma oficial
 • Atros idiomas
Alemán, hongaro y latín
Checo, polaco, ucrainés, rumano, croata, eslovaco, serbio, esloveno, rutén y italiano
Gubierno Monarquía
 • Compromís austrohongaro 8 de chunio de 1867
 • Desaparición 31 d'octubre de 1918
Superficie
 • 1914

676,615 km²
Población
• 1914 est.
     Densidat

52.800.000 hab.
0,1 hab/km²
Chentilicio Austrohongaro/a[1]

L'Imperio Austrohongaro estió un estau federal d'Europa Centro-Oriental formau por Cisleitania y Transleitania, en a subchección d'a monarquía d'os Habsburgo. Manimenos por a suya curta duración no tenió que dos emperadors: Francisco Chusé I y Carlos I.

O 18 de febrero de 1867 se plegó a lo compromís austrohongaro. Como respuesta a lo problema d'as reivindicacions nacionals d'os hongaros. O territorio baixo sobiranía d'os Habsburgo quedaba dividiu en dos estaus: Cisleitania, con clase dirichent alemana y Transleitania, con clase dirichent hongara. Os dos estaus comparten sobirán, con o títol d'Emperador d'Austria y Rei d'Hongría, y tamién comparten tres ministerios: economía, afers exteriors y defensa. Os territorios alemans, polacos, checos, eslovenos y italianos yeran en Cisleitania y os territorios hongaros, eslovacos, croatas y vlacos yeran en Transleitania.

Cisleitania[editar | modificar o codigo]

Os alemans son o 36 % d'a población de Cisleitania y o 12 % de l'Imperio Austrohongaro. 4/5 parz son en o territorio que esvebendrá Austria, (os Alpenländer) y en os Sudetes. En Cisleitania os checos y italianos tendrán importants movimientos separatistas.

Transleitania[editar | modificar o codigo]

A dieta hongara ratificó o compromís en abril de 1867. O 8 de chunio ye coronau Francisco Chusé rei de Hongría. Encomenzará una campanya de maguiarización d'as minorías, en un estau on os hongaros no yeran que o 48 % d'a población, os eslovacos o 9,4 %, os rutens (rusins) o 2,3 %, os vlacos o 14,1 %, os serbios o 5,3 %, os croatas o 8,8 %, os alemans o 9,8 % y un 2,2 % d'atras minorías.

Hongría preba de millorar a educación ixamplando l'amostranza primaria, secundaria y superior en a capital y en as provincias. As trasformacions creyan tensions socials. A baixa nobleza monopoliza os puestos de l'administración y de l'exercito. O poder economico y as finanzas son en mans d'una burguesía en gran parte chodiga maguiarizada y a vegadas cristianizada, con igualdaz de dreitos civils en 1893.

O rechimen electoral que limita a representación en o Parlamento d'as minorías nacionals. O Compromís de 1867 no resolvió o problema d'as nacionalidaz, que heban de contentar-sen con a lei de nacionalidaz d'o 6 d'aviento de 1868, de fueras d'os croatas teneban un rechimen propio por o compromís hongaro-croata de noviembre de 1868. A lei de nacionalidaz autoriza o uso d'as luengas minoritarias a escala local, en l'administración, en as ilesias y asociacions. L'hongaro ye a luenga d'estau y l'aplicación d'a lei ye dende un punto de vista centralista y no tan tolerant como en o texto d'a lei.

Dimpués de 1867 a nobleza hongara quereba que fuese suprimida a institución d'as mugas militars, en o Banato en 1872 y en Croacia y Eslavonia en 1878.

En a decada de 1870 os habitants de Bosnia-Herzegovina y de Bulgaria se sublevaban a l'Imperio Otomán, encomenzando una crisi internacional. Por o Congreso de Berlín de chulio de 1878 Austria-Hongría ocupan Bosnia-Herzegovina y o Sanchac de Novi Pazar.

A ocupación de Bosnia-Herzegovina, que ya no chustificaba una muga militar y en 1872 fue suprimida a muga militar de Croacia y Eslavonia, quedando os serbios y croatas sin os privilechios que i teneban, con o que creixe o descontento.

Una lei d'educación de 1879 imposa a las escuelas d'as minorías un minimo d'amostranza de l'hongaro, y en 1907 encara aumentan as disposicions d'esta lei.

A primera Guerra Mundial y fragmentación de l'Imperio[editar | modificar o codigo]

O 28 de chunio se produce l'atentau de Sarajevo, o 27 de chulio Austria-Hongría declara a guerra a Serbia y o 28 de chulio encomienza a primera Guerra Mundial, en a que Austria-Hongría ye derrotada.

O día 11 de noviembre de 1918 o Emperador Carlos se refuchia en Italia. A derrota suposa un cambio total de mugas y creyación de nuevos estaus con territorios en l'antigo imperio: Checoslovaquia, Reino d'os Serbios, Croatas y Eslovenos, Polonia y perdugas territorials a mans d'os estaus güegants: Italia y Rumanía. Austria y Hongría se deseparan.

O 12 de noviembre de 1918 se proclamó a Republica de l'Austria Alemana “Deustch-Österreich”, como parte d'a Republica Alemana, manimenos o Tractau de Saint-Germain-en-Laye prohibiba que os alemans austriacos s'unisen a lo atros alemans en un mesmo estau, y se creya a Republica d'Austria, con un rechimen federal dende octubre de 1920.

Por o tractau de Trianon Hongría pierde territorios habitaus por mayorías no hongaras en as suyas marguins.

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Bibliografía[editar | modificar o codigo]