Primera Guerra Carlista

De Biquipedia
(Reendrezau dende Primera guerra carlista)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Primera Guerra Carlista estió una guerra civil que se desembolicó en Espanya entre 1833 y 1840 entre os carlistas, partidarios d'o infant Carlos María Isidro de Borbón y d'un rechimen absolutista, y os isabelinos u cristinos, defensors d'Isabel II y d'a rechent María Cristina de Borbón, que o suyo gubierno estió orichinalment absolutista moderau y acabó convertindo-se en liberal pa obtener l'emparo popular. Antes mas estió conoixida por a historiografía espanyola como que Guerra d'os Siet Anyos u Primera guerra civil.[1]

Orichen[editar | modificar o codigo]

O infant Carlos María Isidro, autoproclamau rei con o nombre de Carlos V.

A guerra la plantió Carlos María Isidro, chirmán de Fernando VII, por a cuestión succesoria, ya que heba estau l'heredero a o trono entre o reinau d'o suyo chirmán Fernando, a causa que iste, dimpués de tres matrimonios, careixeba de descendencia. Manimenos, o nuevo matrimonio d'o rei y l'embarazo d'a reina ubren una nueva posibilidat de succesión.

En marzo de 1830, seis meses antes d'a naixencia d'Isabel II, o rei publica a Pragmatica Sanción de Carlos IV aprebada por as Corz de 1789, que deixaba sin efecto o Reglamento de 10 de mayo de 1713 que excluiba a succesión femenina a o trono dica acotolar a descendencia masculina de Felipe V. Se restabliba asinas o dreito succesorio tradicional castellano, replegau en Las Partidas, seguntes o cual podeban accedir a o trono as fillas d'o rei difunto en caso de morir o monarca sin fillos varons.

Manimenos, Carlos María Isidro, no reconoixió a Isabel como princesa d'Asturias y cuan Fernando murió o 29 de setiembre de 1833, Isabel estió proclamada reina baixo a rechencia d'a suya mai, María Cristina de Borbón-Dos Sicilias, y Carlos en o Manifiesto de Abrantes mantenió os suyos dreitos dinasticos, levando a o país a la Primera Guerra Carlista.

A cuestión dinastica no estió a sola razón d'a guerra. Dimpués d'a Guerra d'a Independencia, Fernando abolió a Constitución de 1812, pero dimpués d'o Trienio Liberal (1820-1823), Fernando VII no tornó a restaurar a Inquisición, y en os zaguers anyos d'o suyo reinau permitió ciertas reformas pa atrayer a os sectors liberals, que amás pretendeban igualar as leis y costumbres en tot o territorio d'o reino eliminando fueros y privilechios, a o tiempo os sectors mas conservadors s'agrupaban arredol d'o suyo chirmán Carlos.

Contendients[editar | modificar o codigo]

Estandart Reyal u d'a Cheneralísma, prencipal bandera carlista d'a primera guerra bordada por María Francisca de Braganza.[2]

O campo y as chicotas ciudaz d'o País Basco y Navarra emparoron mayoritariament a o pretendient Carlos a causa d'o suyo tradicionalismo foral, gracias a l'emparo que le dio o baixo clero local. Muitos autors han especulau con a posibilidat que la causa carlista en o País Basco y Navarra fuese fundamentalment foralista. No existe consenso en ista analís, ya que atros autors rebaten ista interpretación, fendo a prencipal razón de l'emparo basco-navarro a o influxo d'o clero en a sociedat.

Sobre ista cuestión expresó Mateo Benigno de Moraza en o suyo discurso debant d'o Congreso de Deputaus o 13 de chulio de 1876: "Pa o país bascongado no podeba buscar-se un resorte que ferise mas viva, mas delicada y mas sensiblement as fibras d'o suyo corazón, tan relichioso y catolico, y no puede negar-se que en a guerra ha teniu a cuestión relichiosa a sola influencia en o mío país; garra atra en a cuasi universalidat d'as mías paisanos ha puesto abocar-los a la guerra; pero os Fueros no han estau la causa".

A hierarquía eclesiastica se mantenió ambigua, encara que una parte important d'o clero (como que por eixemplo, o famoso Cura Merino) s'unió a os carlistas.

En l'atro bando, os liberals y moderaus s'unioron para emparar a María Cristina y a la suya filla Isabel. Controlaban as prencipals institucions d'o Estau, a mayoría de l'exercito y todas as ciudaz importants. Os liberals recibioron emparo d'o Reino Uniu, Portugal y Francia en forma de creditos para o trasoro y de fuerzas militars. Os britanicos ninvioron a Lechión Auxiliar Britanica, cuerpo de voluntarios a o mando d'o cheneral George Lacy Evans, mientres que a Royal Navy realizaba funcions de bloqueyo. Os portugueses ninvioron una división auxiliar baixo o mando d'o Barón das Antas y os franceses a División Auxiliar Francesa amás de colaborar en o control d'a buega y d'as costas espanyolas.

Fases d'a guerra[editar | modificar o codigo]

Tenendo en cuenta as accions levadas a cabo por la uno y l'atro bando podemos destacar tres grans fases en a contienda:

Ofensiva carlista[editar | modificar o codigo]

  • A primera fase tiene puesto en o comienzo d'a guerra. Son los carlistas qui, guiaus por liders mas eficients, organizan a las tropas en os prencipals territorios que dominan (o norte, Catalunya y o Mayestrato). Cal destacar l'actuación de liders como que Zumalacárregui en o norte. Estió important tamién a labor de Juan Antonio Guergué en Catalunya, que unificó as partidas catalanas. A fase prencipia en 1833 y remata en 1835 con a muerte de Zumalacárregui. O carlismo metió en xaque a o gubierno cristino y aconsiguió extender-se por tot o norte d'a peninsula.

Repliegue carlista[editar | modificar o codigo]

A fase prencipia en 1835 y remata en 1837. Os cristinos (partidarios d'Isabel) aconsiguen una mayor coordinación y consolidan a suya posición dentro d'o territorio carlista. Famosa por as numerosas expedicions carlistas, estando as mas importants a de Miguel Gómez Damas en 1836, que recorrió toda Espanya y a Expedición Reyal, encabezada por Carlos María Isidro en persona, que menazó en 1837 a capital. O fracaso de dita expedición suposó o desastre d'a zaguera gran tentativa carlista. L'acción mas important estió o Setio de Bilbau de 1836, que acabó con una nueva redota carlista. Destaca l'aparición en favor de don Carlos de Ramón Cabrera en o Mayestrato, que causó serios problemas a os cristinos dica o final d'a guerra.

Escamallo d'o carlismo[editar | modificar o codigo]

Dimpués d'a batalla de Luchana os carlistas pierden a oportunidat de prener Bilbau y una d'as zagueras ocasions de poder ganar a guerra. Suposa tamién o suyo redota en Bilbau a creyación d'una facción carlista que empara a fin d'a guerra, veyendo imprebable ya a victoria. Dende alavez os absolutistas no fan que defender o territorio que encara controlan dica que a falta d'efectivos y as convulsions adintro d'a cort d'o infant obligan en 1839 a sinyar a paz, tot y que un sector carlista y o propio don Carlos no acceptasen o convenio de Vergara, habendo d'ir a l'exilio, a l'aspera d'una nueva oportunidat. Cabrera seguirá a o frent d'o Mayestrato un anyo mas, ya con la causa d'o pretendient carlista muit debilitada. Destaca Espartero como lider indiscutible d'as fuerzas cristinas.

A guerra[editar | modificar o codigo]

O frent en o suyo momento alchido.

A guerra en o frent d'o norte[editar | modificar o codigo]

Zaguers[editar | modificar o codigo]

Dimpués d'a muerte de Fernando VII, o pretendient Carlos nombró a Joaquín Abarca como ministro universal y fació un clamamiento a l'exercito y a las autoridaz pa que se sumasen a la suya causa, pero con tasa repercusión. En l'ambito internacional nomás o rei Miguel I de Portugal lo reconoixió, o que levó a la ruptura diplomatica entre Espanya y Portugal. En os primers días d'octubre se succedioron as insurreccions en cuantos puntos d'Espanya, protagonizadas por agrupacions locals de Voluntarios Realistas, en cheneral con poco exito, fueras d'en o País Basco, Navarra y Logronyo, pero sin plegar a controlar mas que por poco tiempo as ciudaz de ditos territorios.

As sublevacions no tenioron l'emparo de l'exercito. Asinas, o cheneral Ladrón de Cegama, sin mando en Valladolit (residencia d'a Capitanía Cheneral de Castiella a Viella), y o coronel Tomás de Zumalacárregui, retirau pero vivindo en a plaza fuerte de Pamplona, fuyioron d'os suyos puestos de residencia pa pronunciar-se sin arrocegar con él garra fuerza d'as guarnicions d'as plazas en as cuals se trobaban. A guerra se considera como prencipiada cuan o cheneral Ladrón de Cegama proclamó rei a o infant don Carlos con o nombre de Carlos V o 6 d'octubre de 1833 en Tricio (La Rioja), apoderando-se con os voluntarios sublevaus de Logronyo y pasando a Navarra a unir-se con os sublevaus d'ista provincia. A unión d'istos voluntarios en Navarra estió l'embrión d'as tropas d'as cuals se fació cargo Tomás de Zumalacárregui y que facioron posible que a guerra durase siet anyos.

Quesada - Zumalacárregui[editar | modificar o codigo]

O cheneral carlista Tomás de Zumalacárregui.

Zumalacárregui equipó a os suyos hombres con armas presas a os exercitos cristinos en o campo de batalla u en ataques contra fabricas u convoys, y conscient d'a suya inferioridat numerica y armamentistica reprodució a tactica guerrillera que conoixeba dende a Guerra d'Independencia, amparando-se en o accidentau d'o releu y en l'emparo de gran parte d'a población civil. O 7 d'aviento de 1833, as deputacions de Bizcaya y d'Alaba lo nombroron chefe d'as tropas d'istas provincias. Muit popular entre os suyos soldaus (lo clamaban "Tío Tomás"), no dubdó en amostrar-se cruel en a represión d'os liberals ni en emplegar a terror pa mantener controlau o territorio.

Rodil - Zumalacárregui[editar | modificar o codigo]

Entre l'anyo 1834 se succedioron as victorias carlistas en importants accions, como que l'asalto a un convoy d'armas entre Logronyo y Cenicero, as accions de Goyo d'Alaba y Venda de Echavarri. Pero pa os carlistas l'anyo acabó con una redota en a batalla de Mendaza y a prudent retirada en a batalla de Arquijas.

Espoz y Mina -Zumalacárregui[editar | modificar o codigo]

Valdés - Zumalacárregui[editar | modificar o codigo]

Con l'Acción de Artaza contra Gerónimo Valdés, Zumalacárregui desfació a tropa cristina que se veyió obligada a desmantelar todas as estratechicas guarnicions (Maeztu, Alsasua, Elizondo, Santesteban, Urdax, entre atras), quedando como que solas guarnicions as d'as capitals d'as provincias bascongadas, Pamplona y cualques puertos d'a costa. O grueso de l'exercito cristino se retiró a la marguin sud de l'Ebro. Animau por os suyos exitos militars y por a necesidat d'obtener financiamiento y reconoixencia internacional, o pretendient le ordenó de prener Bilbau, manimenos a opinión contraria de Zumalacárregui, que hese preferiu atacar Vitoria y dende allí ubrir-se camín enta Madrit. A operación prencipió con exito, en ubrir-se paso enta Bilbau en vencer a o cheneral Espartero en o Puerto de Descarga, prencipiando a sitiar a capital bizcaína o 10 de chunyo de 1835; pero, feriu Zumalacárregui cuan observaba as operacions, feneixió o 24 de chunyo de 1835

Fernández de Córdova - Eguía[editar | modificar o codigo]

En octubre de 1835 Nazario Eguía asumió o puesto de cheneral en cabo d'as tropas carlistas en o País Basco y Navarra. Entre o suyo mandato l'exercito carlista augmentó os suyos efectivos dica plegar a os 36.000 hombres.

Fernández de Córdova - Villarreyal[editar | modificar o codigo]

Bruno Villarreyal, sucesor de Nazario Eguía, se caracterizó por fomentar as expedicions difuera d'o territorio carlista.

Espartero - Villarreyal[editar | modificar o codigo]

En octubre de 1836 tenió puesto o segundo Setio de Bilbau, que fracasó a os cinco días y en noviembre un tercer intento que duró mes y meyo y que fracasó debant d'a defensa de Baldomero Espartero.

Espartero - Principe Sebastián[editar | modificar o codigo]

O fracaso debant de Bilbau d'os carlistas provocó o nombramiento de Sebastián Gabriel de Borbón y Braganza como cheneral en cabo d'os carlistas, o cual en marzo de 1837 venció a las tropas liberals en a batalla de Oriamendi. Entremistanto os sectors mas radicals d'o carlismo s'heban feito con o control politico, acreixiu dimpués d'a Expedición Reyal.

Espartero - Guergué[editar | modificar o codigo]

Juan Antonio Guergué se fació con o mando de l'exercito dica chunyo de 1838.

Espartero - Maroto[editar | modificar o codigo]

Dimpués d'a batalla de Peñacerrada, Guergué estió substituiu por Rafael Maroto, qui reorganizó l'exercito y mandó afusilar en febrero de 1839 a Guergué y a atros militars acusaus de conspirar en o suyo contra a o mesmo tiempo que intentaba aconseguir d'o pretendient a destitución d'as suyas adversarios, por o que estió destituito a la suya vegada por Don Carlos, encara que poco días dimpués estió restituiu en o suyo puesto por o pretendient, que accedió a os suyos demandas.

Maroto negoció con o gubierno d'Isabel II sin l'emparo d'o pretendient y con a oposición de parte d'as suyas tropas y o 29 d'agosto de 1839 Espartero y oficials carlistas, representants de Maroto, sinyan o Convenio de Oñate que metió fin a la guerra en o norte d'Espanya, confirmau con o conoixiu como Abrazo de Vergara entre Maroto y Espartero o 31 d'agosto. O 14 de setiembre de 1839 o pretendient carlista y as suyas tropas que le remaniban fidels crucioron a buega francesa y a guerra remató en o frent norte.

Frent de Castiella[editar | modificar o codigo]

En Castiella a Viella, fuo en Burgos y Soria án mas exito tenió a insurrección, movilizando un total de 10.000 hombres a o mando de Jerónimo Merino y Ignacio Alonso Cuevillas. En Catalunya, en abril de 1834, dentró una partida procedent d'o Mayestrato a o mando de Manuel Carnicer, pero fracasó. Manimenos ixo, se mantenioron movilizadas numerosas partidas guerrilleras.

O carlismo en Aragón.

Frent d'Aragón y Valencia[editar | modificar o codigo]

O 13 de noviembre de 1833 os carlistas obtienen una important victoria: Moriella se subleva y enrola o estandarte de Carlos V. Carlos Victoria, comandant d'a plaza de Moriella, fa salir a las tropas d'a ciudat con una treta. Zarra as puertas d'a ciudat y de conchunta con Rafael Ram de Viu (barón d'Herbés) y Manuel Carnicer se suman a o bando carlista. A pesar d'iste acto as tropas gubernamentals se meten en movimiento y mandan enta Moriella una important columna dirichida por Horé. Os carlistas debant d'ixa menaza fuyen de Moriella en aviento. Dimpués o barón d'Herbés y atros liders carlistas son presos en Calanda y afusilaus o 27 d'aviento. Pese a isto a flama d'a rebelión s'heba encendiu en as tierras d'o Mayestrato y l'Ebro meso que atros liders como Manuel Carnicer, Quílez y Cabrera continoron luitando.

As partidas d'o Mayestrato y Aragón trigoron a Manuel Carnicer como que o suyo chefe en febrero de 1834. Dimpués d'o suyo fusilamento en abril de 1835 prenió o mando o suyo segundo, Ramón Cabrera, qui dio ánimos a las fuerzas carlistas, pero sin que ditas fuerzas fuesen pro numerosas como pa obtener una victoria decisiva sobre as fuerzas liberals, de traza que en 1836 Evaristo de San Miguel conqueriba pa os isabelinos Cantaviella. En 1837 Cabrera aconsigue reconquerir o territorio perdiu y en chinero de 1838 conquiesta Moriella, a la cual converte en capital d'a suya administración, extendendo o suyo territorio por Aragón, norte de Valencia y sud de Catalunya. Manimenos, a fin d'a guerra en o norte fació que Espartero plegase a Zaragoza a o frent de 44.000 hombres en octubre de 1839 y establise o suyo cuartel cheneral en Mas de las Matas. Cabrera aconsigue mantener a resistencia dica o 30 de mayo de 1840 cuán Espartero conquirió Moriella y Cabrera s'endrezó a Berga.

Frent de Catalunya[editar | modificar o codigo]

En Catalunya as numerosas partidas actuaban sin coordinación. O mando d'o Pretendient ninvió un continchent de fuerzas d'o territorio carlista basco-navarro, seleccionau entre os mas experimentaus batallons d'os cuals disposaba, en agosto de 1835 baixo o mando de Juan Antonio Guergué formau por 2.700 hombres con a misión d'organizar o frent en Catalunya. Plegau a o suyo destín Guergué, aconsiguió agrupar una numerosa fuerza, intentanto prener Olot pero fracasando en o intento. Seguidament Guergué organizó as tropas carlistas catalanas en un documento oficial que se ninviaría a o rei y a os capitostes respectivos. En o mesmo documento él posa de manifiesto que as tropas con as cuals conta son bellas 19.000 escontando las traitas por él. Manimenos istos datos son poco fiables a causa que dan un numero alto de guerrillas no identificadas. A pesar d'isto o numero heba d'estar muit alto. Dimpués de la marcha de Guergué de Catalunya asumioron o mando Ignacio Brujó y Rafael Maroto, qui estió poco tiempo (uns meses), creyó confusión y tenió muitas redotas. Ye por esta razón que en aviento de 1836 estió substituiu por Blas María Royo de León que heba estau chefe d'o estau mayor d'a expedición Guergué. Royo aconsiguió victorias importants cómo o desastre d'Oliver y a conquiesta de Solsona. En 1837 se fació con o mando un d'os miembros d'a Expedición Reyal, Juan Antonio de Urbiztondo, qui conquirió Berga en chulio y la convirtió en a capital d'o carlismo catalán.

Daguerrotipo de Ramón Cabrera.

Os problemas entre a Chunta de gubierno de Berga y Urbiztondo levoron a o nombramiento de José Segarra y posteriorment, en chulio de 1838, a o d'o Conte d'Espanya, que s'esforzó en modernizar as suyas tropas a o mesmo tiempo que se aproximaba a os sectors mas radicals d'o carlismo, o que provocó o descontento d'a oficialidat carlista, que solicitoron a suya destitución a o pretendient, o que aconsiguioron en octubre. A plegada de combatents carlistas procedents d'o frent norte dimpués d'a sinyatura d'o Convenio de Oñate aconsiguió prolongar a guerra en Catalunya uns meses mas dica que as zagueras tropas carlistas dirichidas por Cabrera crucioron a buega francesa o 6 de chulio de 1840.

Castiella a Viella y Castiella a Nueva[editar | modificar o codigo]

En as dos Castiellas os movimientos carlistas tamién existioron. Estioron mas importants en Castiella a Viella. En as zonas cercanas a las provincias Bascongadas y Navarra, os carlistas, baixo a presión d'as tropas isabelinas, acaboron amparando-se en os carlistas basco-navarros, formando os batallons castellanos. Os suyos chefes mas importants estioron Balmaseda, Basilio García, Jerónimo Merino y Cuevillas. Organizoron correrías por o territorio controlau por o bando isabelino, plegando en ocasions dica La Mancha. Os húsars de Ontoria, una unidat selecta formada por expertos chinez castellanos y dirichida por Balmaseda, estió a unidat mas important de caballería castellana que remató combatindo con Cabrera. No podendo cruciar l'Ebro en a fase final en cayer o Maestrato en mans de Espartero, preboron de fuyir a Francia dando o rodeyo por Cuenca, Soria, Burgos, La Rioja y Navarra, desolando con os suyos tropelías y robos as poblacions que trascruzaban. Gran parte d'éls fuoron finalment interceptaus en Navarra, cuan Cabrera feba ya tiempo que se trobaba en Francia y, por tanto, a guerra heba finalizau. Por ixo estioron consideraus como bandolers y executaus.

En Castiella a Nueva os movimientos carlistas se centroron en Ciudad Real y en as zonas proximas a Cabrera (Cuenca), y tamién Albacet. A partida mas important d'a rechión estió a d'os chirmans Palillos. Ista partida yera formada por chinetz en a suya mayor parte y plegó a estar numerosa comparada con as atras partidas manchegas, que nunca no estioron muit superiors a un par de centenars d'hombres.

Frent d'a provincia de Ciudad Real[editar | modificar o codigo]

En a provincia se formoron mas d'un centenar de partidas, cualques con tasament una decena d'hombres y atras superando cuantos cientos. Tres son las causas d'ista proliferación:

a) Dada a orografía montanyosa y o tránsito a traviés d'a provincia d'as comunicacions Madrit - Andalucía, dende tiempo muit dezaga o bandolerismo yera muit desembolicau.

b) Istas circumstancias estioron base pa que entre a Guerra d'a Independencia se creyasen numerosas partidas guerrilleras con gran actividat.

c) A provincia, muit depauperada, con a tierra practicament en poder d'unas pocas personas, no solament produciba pobreza en as chents que treballaban o campo sino tamién en as localidaz an os zapaters, sastres y atros oficios teneban uns ingresos muit baixos ya que os suyos clients, os treballadors d'o campo, careixeban de diners. As experiencias d'o bandolerismo, as d'as guerrillas independentistas, a pobreza d'os habitants y as quintas que se levaban a tantos hombres chóvens que yeran aportando economía familiar, fació que os chefes carlistas trobasen con facilidat personas tanto en o campo como que en as ciudaz pa engrosar as suyas ringleras. Ocurriba tamién con frecuencia que chicotas partidas admitiban o indulto, se reincorporaban a os suyos quefers, tornando pero de nuevo poco tiempo dimpués a formar parte d'una partida. O gubierno solament en ocasions podió destinar tropas regulars suficients pa combatir a las partidas, estando fuerzas irregulars formadas por voluntarios locals, encuadraus chenericament en o concepto de "Milicians Nacionals", os que sostenioron o peso prencipal de luita contra as partidas encara que con taso exito ya que mesmo meses dimpués de concluida a guerra en estioron activas unas cuantas entre un tiempo. Belunas tornoron a convertir-se en bandoleras, quedando a suya persecución en mans d'a recientment creyada Guardia Civil.

O movimiento carlista nunca tenió unidat de mando y d'administración ni conservó territorio en o cual hese puesto instalar os suyos cuartels, almagazens, estrabillas de caballos, depositos de ferius y prisioners, mantenendo-se de contino en movimiento por a provincia, asaltando lugars y refuchiando-se en as montanyas. En ocasions s'uniban cuantas chicotas partidas pa realizar un ataque a una localidat important u a un convoy que circulaba por a carretera Madrit - Andalucía. En plegar a la provincia as expedicions de Gómez y Basilio García, en formoron parte mientres se mantenioron en a provincia, belunas marchoron con ellas a provincias vecinas, mesmo uns pocos hombres las acompanyoron a la suya tornada a o territorio basco-navarro.[3]

Expedicions carlistas[editar | modificar o codigo]

Dende o territorio basco-navarro dominau por os carlistas se realizoron expedicions con os obchectivos prencipals:

a) Fomentar a guerra en territorios en os cuals o carlismo teneba poco, mesmo nula actividat.

b) Desfer-se entre bel tiempo de continchents a os cuals yera problematico dar mantenimiento y paga.

c) Obligar a que tropas isabelinas que barzaban o suyo territorio hesen de marchar dimpués d'as expedicions, aliviando-se a presión sobre o frent basco-navarro.

  • Primera expedición de Basilio García (1834)
  • Segunda expedición de Basilio García (1835)
  • Expedición de Guergué (1835)
  • Tercera Expedición de Basilio García (1836)
  • Expedición de Gómez (1836)
  • Expedición Reyal (1837)
  • Expedición de Zaratiegui (1837)
  • Cuatrena expedición de Basilio García (1837-1838)
  • Expedición de Negri (1839)

En chunyo de 1836, Miguel Gómez Damas, a o frent de 3.500 hombres, parte dende Amurrio enta Asturias y Galicia pa animar os focos carlistas que suposa allí establius, pero tot y que aconsigue dentrar sin luita en Oviedo y Santiago de Compostela, no aconsigue controlar istos territorios ya que no troba prou intrés por la causa carlista en a población y ye sozmetiu a persecución por tropas isabelinas que plegan dende Navarra y Castiella a Viella. Por propia iniciativa, en contra d'as órdens recibidas, s'endreza en agosto enta Andalucía y entre la marcha dentra en Leyón, Palencia y Albacet. En Andalucía prene Cordoba y Almadén de la Plata, feito iste zaguer que causa una inasperada baixa en a Bolsa londinenca. Plega a San Roque ya que tiene intención d'adquirir calcero en Chibraltar. Manimenos dende o Penyón un canyonazos no le deixan amanar-se, encara que son muitos os angleses, mesmo con as suyas mullers, os que salen d'o recinto britanico pa veyer de cerca a os carlistas ya que a suyo correría por a cheografía hispanica ye tema muit airiau por a prensa europea. Batiu la una y l'atra vegada, encara que sin estar excesivament danyau por as columnas isabelinas que lo acazan, en aviento de 1836 aconsigue tornar a Bizcaya.

A Expedición Reyal, motivada por as suposadas negociacions que se yeran realizando entre Carlos y María Cristina, salió de Navarra en mayo de 1837 con 12.000 hombres a o frent d'o pretendient Carlos enta Aragón, Catalunya, Valencia, Teruel y finalment Madrit, d'án que se retiroron de traza inasperada, plegando a o territorio carlista d'o norte en octubre de 1837. Dimpués d'a expedición Carlos marguinó a os elementos mas moderaus d'o carlismo.

Batallas y accions[editar | modificar o codigo]

  • Acción de Vargas. 3 de noviembre de 1833. Vencen os liberals d'Iriarte a Ibarrola y Villalobos.
  • Acción de Maials. 10 d'abril de 1834. Vencen os liberals de Carratalá y Bretón a Carnicer.
  • Acción d'as Penyas de Santo Fausto. 19 d'agosto de 1834. Vencen os carlistas de Zumalacárregui a Carandolet.
  • Acción de Goyo d'Alaba. 27 d'octubre de 1834. Vencen os carlistas de Zumalacárregui sobre O´Doyle.
  • Acción d'a Venda de Echavarri. 28 d'octubre de 1834. Vencen os carlistas de Zumalacárregui sobre Osma.
  • Mendaza. 12 d'aviento de 1834. Vencen liberals de Cordoba sobre Zumalacárregui.
  • Primera Batalla de Arquijas. 15 d'aviento de 1834. Indecisa.
  • Acción de Artaza. 20 a o 22 d'abril de 1835. Vencen os carlistas de Zumalacárregui sobre Jerónimo Valdés.
  • Mendigorría. 16 de chulio de 1835. Vencen liberals de Córdova sobre González Moreno.
  • Arlabán. 16 a 17 de chinero 1836. Indecisa.
  • Villarrobledo. 20 de setiembre de 1836. Vencen os liberals.
  • Majaceite. 23 de noviembre de 1836. Vencen liberals de Narváez sobre Gómez Damas
  • Luchana. 24 d'aviento de 1836. Vencen liberals de Espartero.
  • Acción de Las Cabrillas. 18 de febrero de 1837. Tenió como escenario a sierra de La Cabrera u de Las Cabrillas, en a Foya de Bunyol con victoria d'os carlistas d'o Tigre d'o Mayestrato. Lo coronel cristín Creuet fue feito prisionero y afusilau.
  • Oriamendi. 10 a o 16 de marzo de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Lacy Evans.
  • Uesca. 24 de mayo de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Iribarren.
  • Balbastro. 2 de chunyo de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Oráa.
  • Chiva. 15 de chulio de 1837. Vencen liberals de Oráa sobre o infant Sebastián.
  • Villar de los Navarros. 24 d'agosto de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Buerens.
  • Peñacerrada. 20 a 22 de chunyo de 1838. Vencen liberals de Espartero sobre Guergué.
  • Conquiesta de Moriella. 26 de chinero de 1838. Vencen carlistas de Cabrera sobre o gubernador Bruno Portillo.
  • Moriella. 24 de chulio a 24 agosto de 1838. Vencen carlistas de Cabrera sobre Marelino Oraá.
  • Maella. 1 d'octubre de 1838. Vencen carlistas de Cabrera sobre Pardiñas.
  • Chest. 2 d'aviento de 1838. Vencen liberals de Pezuela sobre Forcadell.
  • Ramales y Guardamino. 27 d'abril a o 13 de mayo de 1839. Vencen liberals de Espartero sobre Maroto.
  • Presa de Moriella. Vencen os liberals de Espartero. Zaguera batalla d'a guerra.

Extranchers[editar | modificar o codigo]

Estioron numerosos os extranchers que s'alistoron en o bando carlista, estando a destacar os que publicoron as suyas vivencias d'a guerra: l'anglés Charles Frederick Henningsen, os franceses Alfonso Barrés de Molard, Alexis Sabatier y Louis Xavier Auguet de Saint-Sylvain y os alemans Augusto von Goeben, Adolfo Loning, Félix Lichnowsky y Guillermo von Rahden. Entre os extranchers que combatioron en o bando liberal cal citar a Frederick Hardman, anglés que s'alistó en a Lechión Auxiliar Britanica y que publicó un libro que replegó as suyas vivencias y impresions d'a guerra.

Dende o punto de vista diplomatico, un anglés participó activament pa humanizar a guerra (Lord Elliot) y unatro pa rematar-la (Lord John Hay).

Exercito liberal[editar | modificar o codigo]

  • Rechimientos de infantería de linia.
  • Rechimientos de infantería liuchera.
  • Rechimientos de infantería de milicias provincials.
  • Guardia reyal d'infantería. Cuatro rechimientos de dos batallons.
  • Rechimiento de granaders provincials d'a guardia reyal.
  • Rechimiento de cazadors d'a guardia reyal provincial.
  • Rechimiento d'incheniers d'a guardia reyal.
  • Artillería amontada d'a guardia reyal.
  • Artillería de linia d'a guardia reyal.
  • Rechimiento de granaders a caballo d'a guardia reyal.
  • Rechimiento de lancers d'a guardia reyal.
  • Rechimiento de cazadors d'a guardia reyal.
  • Rechimiento de coracers d'a guardia reyal.
  • Húsars d'a Princesa.
  • Caballería de linia.
  • Caballería liuchera.
  • Flanquiadors d'Isabel II.
  • Cuerpo franco navarro de caballería.
  • Peseters.
  • Voluntarios de Burgos (1200 plazas).

Exercito carlista[editar | modificar o codigo]

  • Guardia d'honor d'infantería.
  • Guardia d'honor de caballería.
  • Escolta d'o Estandarte.
  • Escuadrón de Chefes y Oficials.
  • Batallón de voluntarios distinguius de Madrit.
  • Infantería navarra. Doce batallons de 800 plazas.
  • Guías de Navarra. Un batallón de 800 plazas.
  • Lancers de Navarra. Cuatro escuadrons.
  • Infantería guipuzcoana. Ueito batallons de 1.000 plazas.
  • Escuadrón de Guipuzcua. 100 caballos.
  • Infantería alabesa. Siet batallons de 800 plazas.
  • Batallón de Guías d'Alaba. Un batallón de 800 plazas.
  • Escuadrón d'Alaba. 120 caballos.
  • Infantería bizcaína. Nueu batallons de 900 plazas.
  • Escuadrón de Bizcaya. 90 caballos mandaus por un comandant.
  • Infantería castellana. Cuatro batallons de 800 plazas.
  • Caballería castellana. Tres rechimientos de lancers.
  • Batallón de granaders de l'exercito. 800 plazas.
  • Artillería de batalla y montanya.
  • Artillería de bater.
  • Zapadors. Cuatro companyías, una en cada provincia.
  • Húsars de Arlabán. 100 caballos
  • Tres batallons cántabros de 900 plazas.
  • Aduaners.

Exercito Reyal d'Aragón, Valencia y Murcia

  • 1.ª Brigada de Tortosa. 1.º, 2.º y 3.er batallón de Tortosa de 800 plazas.
  • 2.ª Brigada de Tortosa. 1.º, 2.º y 3.er batallón de Mora d'Ebro de 750 plazas.
  • 1.ª Brigada d'Aragón. Guías d'Aragón, 5.º y Tiradors d'Aragón de 700 plazas.
  • 2.ª Brigada d'Aragón. 4.º, 6.º, 7.º, y 8.º d'Aragón de 850 plazas.
  • 3.ª Brigada d'Aragón. 1.º, 2.º y 3.er batallón d'Aragón de 700 plazas.
  • 1.ª Brigada de Valencia. 1.º, 2.º y 3.er batallón de Valencia de 800 plazas.
  • 2.ª Brigada de Valencia. 4.º, 5.º, 6.º y 7.º batallón de Valencia de 850 plazas.
  • 1.ª Brigada de Murcia. 1.º y 2.º d'o Cid de 800 plazas.
  • 2.ª Brigada de Murcia. 3.º d'o Cid y Guías d'o Conte de Moriella de 800 plazas.
  • 1.er Rechimiento de lancers d'Aragón de 250 plazas.
  • 2.º Rechimiento de lancers de Tortosa de 490 plazas.
  • 3.er Rechimiento de lancers d'Aragón de 350 plazas.
  • 1.er Rechimiento de lancers de Valencia de 360 plazas.
  • 1.er Rechimiento de lancers d'o Cid de 280 plazas.
  • 1.er Batallón de artillería de 500 plazas.
  • Companyías d'o tren de 150 plazas.
  • Companyía de Zapadors de 390 plazas.
  • Companyías de Miñones de Cabrera 100 plazas.
  • Ordenanzas de Cabrera 100 plazas.
  • Guías de Cabrera 100 plazas.

Exercito Reyal de Catalunya

División de Chirona

  • 1.ª Brigada
  • 2.ª Brigada
  • Batallón de guías 400 plazas
  • Escuadrón de lancers 50 plazas

División de Leida

  • 1.ª Brigada
  • 2.ª Brigada

División de Manresa u d'o Centro

  • 1.ª Brigada
  • 2.ª Brigada
  • Partidas sueltas (caballería y infantería)

División d'o Campo de Tarragona

  • 8 Batallons de 500 plazas

Partidas varias

  • Sin datos organizativos, total de 3.838 hombres entre infants y chinetz

Cancions[editar | modificar o codigo]

  • Viva a paz, viva a unión, viva a paz y don Carlos de Borbón. Carlista.
  • Duro tiene o corazón don Carlos, viello cruel y solament seis anyos conta nina innocent Isabel. Cristina.

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Enciclopedia universal ilustrada europeo-americana, Espasa-Calpe (1921),Tomo 45 pachina 1.490.}}.
  2. «Estandarte real o de la Generalísima». El Estandarte Real: 16. Abril de 1889."{{{title}}}".
  3. Manuela Asensio Rubio. El Carlismo en la provincia de Ciudad Real. Ciudad Real 1987. ISBN 84-505-5082-3.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • Buenaventura de Córdoba: Vida militar y politica de Cabrera. Madrit (1845).
  • Alfonso Bullón de Mendoza: Auche y ocaso de Don Carlos. A Expedición Real, Madrit (1986).
  • Jordi Canal: O carlismo, Madrit 2000.
  • Carlos Canales: A Primera Guerra Carlista (1833-1840), uniformes, armas y banderas. Ristre, Madrit (2006).
  • Laura Corrales Burjalés: "A Guerra d'os Siet Anyos (1833-1840) a traviés d'o gravau popular catalán: estau d'a cuestión", Trienio, n.º 51 (mayo 2008), pp. 73–110.
  • John Coverdale: The Basque Phase of Spain's First Carlist War, Princeton (1984).
  • José Extramiana: Historia d'as guerras carlistas, San Sebastián (1978-1979).
  • Melchor Ferrer: Historia d'o tradicionalismo espanyol, Sevilla, 30 vol. (1941-1979).
  • José María Jover (dir): Historia d'Espanya XXXIV. La yera isabelina y o Sexenio Democratico (1834-1874), Madrit 1988.
  • Josep Maria Mundet: A Primera guerra carlina a Catalunya. Història militar i politica, Barcelona (1990).
  • Joan Josep Rovira Climent: "Rotas Carlistas". Editorial Episteme, Barcelona 2008.
  • Antonio Pirala: Historia d'a guerra civil y d'os partius liberal y carlista, Madrit (1984).
  • Álbum d'as tropas carlistas d'o norte. Madrit, sin anyo, 184?).