Ganau vacivo

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Uellas vacivas.

O ganau vacivo (ganato vacivo en as parlas con mas propensión a conservar as xordas intervocalicas; d'o latin <*VACĪVU, «vuedo», «bofo», «sin simient») ye l'estallo d'un rabanyo u ramada, especialment de uellas, que ye formau por animals d'un solo sexo (tipicament fembras) deseparaus de l'atro sexo ta privar que se marrixcan.

Os motivos de que se deseparás a ixos animals de a resta d'o rabanyo pueden estar cualquns: a edat (uellas masiau chóvens ta parir u masiau viellas -mayorencas- ta participar en a transhumancia), salut u lesions (uellas coixas), control d'a natalidat, etc.

En as parlas de l'aragonés oriental, como o chistabino y o ribagorzano, a parola «ganato/ganau» se substituye por o termin «bestiar», de forma que en dicen bestiar vacivo (/bis'tja/~/bes'tja/). En buena cosa de Sobrarbe a parola bestiar (pronunciada /bis'tjar/~/bes'tjar/) coexiste con ganato y/u ganau.

Tractamiento especial[editar | modificar o codigo]

Tradicionalment en l'Alto Aragón, como os rabanyos hinvernaban en a Tierra Plana, a minoría que formaba o ganau vacivo se deixaba en os lugars d'alto y no participaba en a transhumancia. Ista separación requeriba que bel pastor se quedás alto ta cudiar-lo, o que causó l'aparición de l'oficio de vaciver u vacivero, o pastor especializau en cosirar as vacivas de cada lugar u casa. Un oficio que representaba tanta u mas ocupación que o d'es pastors convencionals, anque pueda pareixer que no.

As vacivas se paixentan de forma peculiar. Como l'estallo gosa estar formau por pocos individuos y o periodo de separación gosa coincidir con os meses d'hibierno, cuan as uellas se meten marrideras, pero tamién cuan as estivas son cubiertas de nieu, a sobén no se suelta en os praus sino que s'aprofita ta fer-las servir ta femar o suelo, tot tancando-las con cletas en un recinto mobil de pocos metros cuadraus que se diz cletau, o cual se gosa montar y desmontar en diferents espacios de a superficie d'un campo u faixa a on que os animals permanecen bellas horas (tiempo en o cual consumen a hierba que ha quedau encletada, y fieman o suelo con a pichumbre y as sirrias).

Montar y desmontar os cletaus ye una fayena intensa, que ocupaba plenament a o vaciber en os días que se dedicaba a fematar, y anque s'ha facilitau con a incorporación de cletas mobils metalicas (son as que mayoritariament se fa servir en l'actualidat) dinantes se feba os cletaus con cletas de madera que caleba punchar en tierra con estachas, o que significaba una intensa actividat fisica ta una instalación que, a'l cabo, yera provisional.

A partida de mont en a que se paixentan as vacivas (cuan no son encletadas) se coix como «vacivosa»[1].

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-061-0

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]