Estallada

De Biquipedia
(Reendrezau dende Estallo (rabanyo))
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Una estallada d'ovellas.

Una estallada[1] (u estallata[2] en as parlas no sonorizaderas) u estallo[3][4] ye un grupo chicorrón d'animals que forman rabanyo, deseparato voluntariament u accidental de a resta de l'agrupación en a que normalment fan parte.

En aragonés existe o verbo «estallar» ta referir-se a l'acto de deseparar os animals de ganau en grupos[1][3][4], a sobén castellanizau a «estajar». Isto fa pensar que a etimolochía de a parola sía o verbo «tallar»[5] mas o prefixo «des-» (que por evolución popular s'habría transformato a «es-») como normalment l'atribuyen as fuents filolochicas.

Manimenos, o lexico zaragozano de Siesso de Bolea (primer tercio d'o sieglo XVIII) reculle una accepción d'«estallar» que s'aplica a l'alcuerdo de precios d'entre os comerciants[6], en latín <STABULARE, a mesma radiz de a que dimana os cultismos modernos «estabular» y «estabulario» que s'emplega en as ciencias de laboratorio. Tot isto fa pensar si no, como en o caso d'os mesmos estallos que se fa servir ta deseparar a os animals, no viene tamién iste estallar d'«stabulāre» y, por tanto, «estallo» por evolución d'«stabūlu» (que significa estallo, como edificio, por simple metonimia) y no pas d'un hipotetico «des-tallo».

Dovinallas[editar | modificar o codigo]

  • En un corralet escuro i ha un estallo' crabas royas. N'entra una negra y as en saca todas.

Respuesta: O «corralet escuro» ye o fogaril, as «crabas royas» son as brasas d'o calivo, y a «craba negra» ye a espala (renegrita por o fullín).

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 (es) BARCOS, Miguel Ánchel, El Aragonés Ansotano: estudio lingüístico de Ansó y Fago; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-058-0
  2. (es) LOZANO SIERRA, Chabier, Aspectos Lingüísticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca); Gara d'Edizions. Zaragoza, 2010. ISBN 978-84-8094-062-7
  3. 3,0 3,1 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-061-0
  4. 4,0 4,1 (es) QUINTANA i FONT, Artur, El Aragonés nuclear de Nerín y Sercué (Valle de Vio); Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-060-3
  5. (es) MOTT, Brian L.. Diccionario etimológico chistabino-castellano castellano-chistabino. Institución «Fernando el Católico». Zaragoza, 2000. ISBN 84-7820-553-5
  6. (es) SIESSO DE BOLEA, José, Borrador de un diccionario de voces aragonesas (compilación de materials ineditos dende 1726); Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-063-4