Frisón oriental

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Frisón oriental Seeltersk
Variedaz d'o frisón
Frisón oriental
Localización cheografica
Estau	{{{estau}}}
País	{{{país}}}
Rechión	{{{rechión}}}
Parlau en	Alemanya
Lugars principals	Saterland
Estatus
Atras denominacions	Frisio oriental, frisón de Saterland
Charradors	1.000
Oficial en
Reconoixiu en	{{{reconoixiu}}}
Regulau por
Vitalidat	Baixa
Escritors principals
Rasgos dialectals
Clasificación lingüistica
Indoeuropea Chermanica Chermanica occidental Anglo-frisón Frisón Oriental
Codigos
ISO 639-1	fy
ISO 639-2	stq
ISO 639-3	stq
SIL

O frisón oriental, frisio oriental u frisón de Saterland (en frisón Seeltersk) ye a zaguera variedat oriental de l'idioma frisón existent en l'actualidat. Ye muit relacionada con as atras luengas frisonas: o frisón septentrional, que igual que o frisón de Saterland se charra en Alemanya, y o frisón occidental, que ye parlau en os Países Baixos.

Antigo frisón oriental y decadencia

L'antigo frisón oriental yera charrau en a Frisia Oriental (Ostfriesland), una rechión situada entre o río Lauwers en os Países Baixos y o río Weser en Alemanya. L'aria incluyiba tamién dos chicoz districtos situaus en o cantón oriental d'o Weser, as rechions de Wursten y Würden. L'antigo frisón oriental podeba dividir-se en dos grupos dialectals: frisón de Weser a l'este y frisón d'Ems a l'ueste. Dende l'anyo 1500 entadebán, l'antigo frisón oriental prencipió a desapareixer debant d'a presencia d'os dialectos baixo alemans d'a redolada y en l'actualidat ye desapareixiu de tot.

A metat d'o sieglo XVII, o frisón d'Ems heba desapareixiu cuasi de tot. O frisón de Weser, en a suya mayor parti, tampoco no duró guaire tiempo mas, y ye arredol de l'anyo 1700 cuan desapareixe, encara que bi ha rechistros que dicen que yera charrau en a rechión de Wursten, a l'este d'o río Weser, en 1723. Encara remaniba isolau en a isla de Wangerooge, a on en 1953 murió o zaguer fablant d'iste dialecto. Actualment l'antigo frisón oriental ye una luenga que ya no se charra aintro d'as mugas historicas de Frisia Oriental; encara que muitos habitants d'ista rechión encara se consideran a sí mesmos frisons, decindose éls mesmos Freesk en o suyo dialecto baixo alemán. En o dialecto d'ista zona, dito en alemán Ostfriesisch, encara bi ha un important substrato frisón a tamas d'a fuerte chermanización.

Frisón de Saterland

O zaguer repui sobrevivient d'o frisón oriental ye un subdialecto d'o frisón d'Ems dito frisón de Saterland (o suyo nombre nativo ye Seeltersk) que ye parlau en a rechión de Saterland, en l'antigo Estau d'Oldenburg, a o sud d'a primitiva Frisia Oriental. Saterland (Seelterlound en a variedat local), que se creye que fue colonizau por os frisons provenients de Frisia Oriental en o ieglo XI, yera mientres muito tiempo rodiau por tremedals. Isto, chunto a o feito de que o frisón de Saterland siempre hese teniu un estatus superior a o baixo alemán ta os habitants d'a zona, ha feito que a luenga s'haiga conservau mientres os sieglos.

Atro factor important podría estar que dimpués d'a Guerra d'os Trenta Anyos, Saterland se conviertió en parti d'o arcebispau de Münster. Asinas, tornó a la Ilesia Catolica, estando una isla entre a prencipal parti protestant de Frisia Oriental dende 1630, lo que fació que no se celebrasen dende alavez vodas con atras chents d'o norte.

Fablants

En l'actualidat as estimacions sobre o numero de fablants d'a luenga varian prou. O frisión de Saterland ye parlau alto u baixo por 2.250 personas d'as 10.000 que viven en ista rechión. S'estima que 2.000 personas charran a luenga, d'as cuals una mica menos d'a metat son fablants patrimonials. A gran mayoría de fablants perteneixen a las cheneracions mas mayors; por o que o frisón de Saterland ye una luenga muit menazada. Manimenos ye posible que en o esdevenidero no s'amorte de tot, ya que bels estudios suchieren que ye creixindo o numero de parlants entre as cheneracions mas chóvens, mesmo entre os ninons, en a rechión de Saterland.

Dialectos

Un sinyal bilingüe, con a segunda ringlera amostranto o nombre d'o lugar en frisón de Saterland

Bi ha tres dialectos que son mutuament intelichibles entre éls y que corresponden a las tres localidaz prencipals d'o municipio de Saterland: Ramsloh (en frisón Roomelse), Scharrel (Schäddel), y Strücklingen (Strukelje). O dialecto de Ramsloh tien actualment un estatus parellano a o de luenga stándard, ya que a gramatica y vocabulario d'o stándard se basan en él.

Estatus

O gubierno alemán no ha adedicau guaires recursos en a conservación d'o frisón de Saterland. A mayoría d'o treballo feito ta guaranziar a supervivencia d'ista luenga ha estau feita por a Seelter Buund ("Alianza de Saterland"). Chunto a o frisón septentrional y atras cinco luengas, o frisón de Saterland fue incluyiu por o gubierno d'Alemanya en a Parti III d'a Carta Europea d'as Luengas Rechionals u Minoritarias en l'anyo 1998. Dende arredol de 1800, o frisón de Saterland ha estau un gran atractivo ta un creixient numero de lingüistas. Mientres o zaguer sieglo s'ha desenvolicau una chicota literatura arredol d'a luenga, asinas por eixemplo o Nuevo Testamento d'a Biblia fue traduciu a ista luenga.

Referencias

Familia chermanica

- Diasistema norrén occidental: Islandés | Feroés | Norn | Noruego (Nynorsk) - Diasistema norrén oriental: Noruego (Bokmål) | Danés | Sueco | Gotlandés - Diasistema occidental anglico: Anglés | Escocés - Diasistema occidental frisón: Frisón occidental | Frisón septentrional | Frisón oriental - Diasistema occidental baixo franco: Afrikaans | Neerlandés - Diasistema occidental baixo alemán: Baixo alemán - Diasistema occidental alto alemán: Alemán stándard | Alamanico | Bavaro | Limburgués | Luxemburgués | Yiddisch - Diasistema oriental: Gotico