Diferencia entre revisiones de «Chitans»
Koniecznem następstwem odzyskania bytu politycznego przez Polskę jest, pomiędzy innemi, ogromny liczebnie wzrost wszelkiego rodzaju bibljotek, a co za tem idzie i zapotrzebowanie książek podręcznych, ułatwiających urządzanie i prowadzenie tych instytucji. Przy sporządzaniu katalogów nieodzowną jest rzeczą dla bibljotekarza aby miał pod ręką także i wykaz pseudonimów; korzystają zeń również badacze i miłośnicy książek. W zbiorku niniejszym starałem się, w miarę możności, uczynić zadość tej nagl |
m rvv Etiqueta: Reversión |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
Koniecznem następstwem odzyskania bytu politycznego przez Polskę jest, pomiędzy innemi, ogromny liczebnie wzrost wszelkiego rodzaju bibljotek, a co za tem idzie i zapotrzebowanie książek podręcznych, ułatwiających urządzanie i prowadzenie tych instytucji. |
|||
Przy sporządzaniu katalogów nieodzowną jest rzeczą dla bibljotekarza aby miał pod ręką także i wykaz pseudonimów; korzystają zeń również badacze i miłośnicy książek. |
|||
W zbiorku niniejszym starałem się, w miarę możności, uczynić zadość tej naglącej potrzebie. |
|||
Posiadamy jak dotąd cztery takie zbiorki. Nazwa ta słusznie im się należy, gdy je zestawimy z tem co posiadają inne narody. Nie mówię już o olbrzymach: Anglji, Francji, Włoszech, Niemczech, u których istnieją kilkutomowe podobne wydawnictwa, ale zaledwie mierzyć się możemy z drobną Norwegją[1]. |
|||
Pierwszy u nas na większą skalę zajął się tą sprawą Edward Minkowiecki, który ogłosił drukiem w r. 1881 w Warszawie nakładem Lewentala „Wykaz pseudonymów używanych przez autorów polskich“. Zawarł w tym wykazie 407 nazwisk, 569 pseudonimów. W r. 1888 „Wykaz” ukazał się w drugiem wydaniu również w Warszawie. Tu już mamy nazwisk 576, pseudonimów 786, na XXXII stronach 12ki. Zaznaczyć trzeba, że Minkowiecki pominął kryptonimy wszystkie, i pseudonimy dziennikarzy. |
|||
Po latach 17 dopiero podjęła znów tę pracę p. I.[zabela] Z.[biegniewska]. Zbiorek ten wydał znany nakładca Michał Arct w Warszawie w r. 1905 w „książkach dla wszystkich”, jako N-r 153, p. t.: „Pseudonimy i kryptonimy pisarzy polskich”. Jest tu naogół 1116 nazwisk i 1413 pseudonimów i kryptonimów. (Przez nieuwagę zapewne zabłądził do tego towarzystwa holender, Multatuli = Dekker). Liczba to już pokaźna w dwójnasób prawie przewyższająca podaną przez Minkowieckiego. |
|||
Czwartą moją poprzedniczką była p. Helena Dąbczańska-Budzynowska, która w r. 1910 ogłosiła we Lwowie: „Pseudonimy pisarzy polskich, Zebrał (sic!) H. D.” Tu już widnieje znaczny postęp zarówno pod względem jakościowym (układu, dokładności) jak ilościowym. Zarzucić można niegodziwą korektę np. Eug. Bielowski zamiast Aug. (ust.), Cezaryn, zam. Cerazyn, Multaturi zam. Multatuli (i tu bowiem znalazł się ten uprzykrzony holender, nadto p. D. dodała jeszcze moskala: Iskander = Aleksander Hercen) i sporo innych błędów drukarskich. Nazwisk mamy 1185, pseudonimów 1694. |
|||
Od tego czasu upłynęło lat jedenaście. Powyższe dziełka — zwłaszcza ostatnie, zostały wyczerpane. Za ten czas przybyło sporo nowych pseudonimów, udało się rozwiązać niejeden dawniejszy. |
|||
Pracując od r. 1907 w Bibljotece Wileńskiego T-wa przyjaciół Nauk, od r. zaś 1919-go nadto w Uniwersyteckiej, odczuwałem i odczuwam dotkliwie, jak zresztą każdy kolega bibljotekarz, który zetknie się z tem w praktyce — brak świeżej takiej książki podręcznej. To mnie zniewoliło, że podjąłem tę żmudną pracę. Ułatwiało mi ją co prawda troje wymienionych wyżej moich poprzedników, którzy pierwsi karczowali tę dziewiczą przed nimi glebę. |
|||
Niemniej przeto za ostatnie 11 — 12 lat musiałem iść o własnych siłach i niemało podanych już pseudonimów np. w Bibljografji Estrejchera rozwiązywać samodzielnie, poszukując po innych źródłach. Skontrolowałem też wszystkie mniej rozgłośne. |
|||
Za przewodnika służył mi nieoceniony Estrejcher zwłaszcza w tych tomach Bibljografji, które ukazały się po r. 1910 — więc nie mogły być znane moim poprzednikom. Kilkanaście pseudonimów nierozwiązanych przez Estrejchera znalazłem w Wielkiej Encyklopedji Illustrowanej. Dla przykladu przytoczę: Racławicki Tadeusz, pseudonim Antoniego Gustawa Bema, wykryty przez prof. Ignacego Chrzanowskiego w artykule o Stanisławie Krzemińskim. Korzystałem też z rozmaitych czasopism, kilkadziesiąt mam od samych autorów-pisarzy lub od ludzi wiarogodnych, zblizka daną osobę znających np. Romski Juljusz. |
|||
{{pueblo |
{{pueblo |
||
|bandera = [[Imachen:Roma flag.svg|100px]] |
|bandera = [[Imachen:Roma flag.svg|100px]] |
||
Versión d'o 13:18 30 nov 2019
O pueblo chitán, pueblo rom, chitans u romanís son una etnia con orichen en o Penchab, y present en quasi totz os estatos de l'ueste d'Asia y d'Europa. Tamién bi n'ha comunidatz en o norte d'Africa y en America. Ye a mayor minoría etnica d'a Unión Europea.
A suya cultura presenta grans variacions seguntes o país d'acollida, pero a lo prencipio teneban totz un modo de vida nomada.
O idioma etnico d'os chitans ye o romaní, d'a familia indoaria, pero en muitos países se n'ha perdito muito l'emplego. Por eixemplo en Espanya s'identifica o caló como sinyal d'identidat lingüistica d'os chitans, pero no ye a suya luenga propia, y ye un argot de base castellana que ha sustituito a lo romaní.
As comunidatz chitanas se pueden clasificar a lo menos en tres brancas:
- Chitans d'Europa central y oriental u "hongaros":
- Chitans tradicionals u manuches ("presonas de verdat" en romaní):
En o caso d'Espanya, s'emplega o termin calé ta referir-se a los chitans.
Historia
Dimpués de salir d'a India pasoron por Afganistán y Persia. Poco dimpués plegaban ta la costa d'a mar Caspia y t'o Golfo Persico. Una colla emigró ta Armenia y lo Caucaso. Dende Orient Meyo una primera branca emigró ta Palestina y Echipto, y plegó ta Espanya pasando por Berberia. Una segunda branca pasó ta Grecia, trescurzando tota Europa dica plegar a la isla de Gran Bretanya. La suya entrata en Europa estió en o sieglo XV y principios d'o XVI: en 1422 en Bolonia y Roma, en 1427 en París, en 1447 en Barcelona, y en 1500 en Rusia.
Poco dimpués de contactar con a población nativa europea, empecipioron as primeras persecucions. O voivod vlaco Vlad Ţepeş los esclabizó forzando-los a treballar. Se sape que los franceses ya los perseguiban enta 1500 y los alemans en 1504. En Espanya o primer decreto de persecución data de 1499. A mayor persecución la facioron o gobierno alemán de Hitler y lo gobierno rumán d'o mariscal Antonescu en la Segunda Guerra Mundial, chitando-ne muitos t'a Mar Negra.
A fins d'o sieglo XX y principios d'o sieglo XXI presentan un creiximiento demografico muito superior a las atras nacionalidatz etnicas d'os países europeus y en bellas localidatz d'Europa oriental (por eixemplo d'o sur de Rumanía) empecipian a estar mayoritarios.
Chitans en Aragón
A primera referencia historica en Aragón ye d'o 12 de chinero de 1425, quan o rei Alifonso V d'Aragón atorgó un salvoconducto a "don Johan de Egipte Menor" (d'asti o nombre d'"echipcianos" u "echiptianos", y dimpués "chitanos"/"chitans") y os que con éll iban y l'acompanyaban, ta dentrar por os Pireneus y trescruzar os suyos reinos y tierras por tres meses, que fueron dimpués esviellatos.
En a Baixa Edat Meya i habió un tiempo que os aragoneses (y os europeus en cheneral) no consideraban a los chitans como vagabundos y los consideraban pelegrins respectables, que teneban cartas de credencia y salvoconductos. Recorreban os camins en colla, mandatos por un duc que leva prestichiosas recomendacions firmatas por o Papa u bell monarca, cartas que lis obriban las puertas d'as ciudatz, on podeban dar-sen vida demandando almosna, como amuestra este fragmento d'as actas municipals de Daroca de 1469:
En Aragón s'esferencia entre os chitans espanyols y os chitans d'orichen centroeuropeu (ditos hongaros en aragonés), que se veyeban més a sobén mientres a Segunda Guerra Mundial y postguerra como refuchiatos que fuyiban d'a guerra y un chenodicio no reconoixito.
Actualment, a población chitana en Aragón s'estima que ye de 18.000 presonas.[1] A más gran parte i son en Zaragoza, an que viven bells 7.000. Bellas localidatz con población chitana important son Uesca (1.800), Alcanyiz (800), Epila (650), Teruel (600), Exeya (400) u Casp (400). En atros lugars como Quinto u Albalat de l'Arcebispe a población chitana ha creito muito zaguerament. En as cifras oficials no s'incluyen os chitans de Rumanía que han encomenzato a venir dende a primera decada d'o sieglo XXI.