A segunda conchugación en aragonés provién d'a segunda conchugación latina tardana (verbos en -ĒRE), conchugación que enantes heba absorbiu a mes gran part d'os verbos en -ĔRE d'a desapareixida tercera conchugación latina, esdrúixola.
En aragonés os verbos haber, valer, veyer, soler, deber, poder, torcer fan part d'o conchunto de verbos que derivan de verbos d'a segunda conchugación latina
Os verbos cocer, coneixer, creixer, mereixer, naixer, estender, aprender, plover/plever, creyer, foter, vender, moler y planyer se remontan a verbos d'a tercera conchugación latina que pasoron a la segunda conchugación latina por o cambio d'accentuación. Belún d'estos verbos presenta variants en a conchugación en -ir como planyir.
Tiempos verbals
Formas impresonals
Chenero y numero
|
Participio
|
Masculín singlar
|
Temiu / Temito
|
Masculín plural
|
Temius / Temitos
|
Femenín singlar
|
Temida / Temita
|
Femenín plural
|
Temidas / Temitas
|
Formas presonals
Modo indicativo
Presona
|
Present d'indicativo
|
1ª Sing.
|
Temo
|
2ª Sing.
|
Temes
|
3ª Sing.
|
Teme
|
1ª Plur.
|
Tememos
|
2ª Plur.
|
Temetz
|
3ª Plur.
|
Temen
|
Presona
|
Pasau perfecto simple
|
1ª Sing.
|
Temié
|
2ª Sing.
|
Temiés
|
3ª Sing.
|
Temió
|
1ª Plur.
|
Temiemos
|
2ª Plur.
|
Temietz
|
3ª Plur.
|
Temioron / Temión
|
Presona
|
Futuro d'indicativo
|
1ª Sing.
|
Temeré
|
2ª Sing.
|
Temerás
|
3ª Sing.
|
Temerá
|
1ª Plur.
|
Temeremos
|
2ª Plur.
|
Temeretz
|
3ª Plur.
|
Temerán
|
Presona
|
Condicional
|
1ª Sing.
|
Temería
|
2ª Sing.
|
Temería
|
3ª Sing.
|
Temería
|
1ª Plur.
|
Temeríanos
|
2ª Plur.
|
Temeríatz
|
3ª Plur.
|
Temerían
|
Presona
|
Pasau perfecto composau d'indicativo
|
1ª Sing.
|
He temiu / temito
|
2ª Sing.
|
Has temiu / temito
|
3ª Sing.
|
Ha temiu / temito
|
1ª Plur.
|
Hemos temiu / temito
|
2ª Plur.
|
Hetz temiu / temito
|
3ª Plur.
|
Han temiu / temito
|
Presona
|
Pasau plusquamperfecto d'indicativo
|
1ª Sing.
|
Heba temiu / temito
|
2ª Sing.
|
Hebas temiu / temito
|
3ª Sing.
|
Heba temiu / temito
|
1ª Plur.
|
Hébanos temiu / temito
|
2ª Plur.
|
Hébatz temiu / temito
|
3ª Plur.
|
Heban temiu / temito
|
Presona
|
Pasau anterior d'indicativo
|
1ª Sing.
|
Habié temiu / temito
|
2ª Sing.
|
Habiés temiu / temito
|
3ª Sing.
|
Habió temiu / temito
|
1ª Plur.
|
Habiemos temiu / temito
|
2ª Plur.
|
Habietz temiu / temito
|
3ª Plur.
|
Habioron temiu / temito
|
Modo subchuntivo
Presona
|
Present de subchuntivo
|
1ª Sing.
|
Tema
|
2ª Sing.
|
Temas
|
3ª Sing.
|
Tema
|
1ª Plur.
|
Temamos
|
2ª Plur.
|
Tematz
|
3ª Plur.
|
Teman
|
Presona
|
Pasau perfecto de subchuntivo
|
1ª Sing.
|
Haiga temiu / temito
|
2ª Sing.
|
Haigas temiu / temito
|
3ª Sing.
|
Haiga temiu / temito
|
1ª Plur.
|
Haigamos temiu / temito
|
2ª Plur.
|
Haigatz temiu / temito
|
3ª Plur.
|
Haigan temiu / temito
|
Presona
|
Pasau plusquamperfecto de subchuntivo
|
1ª Sing.
|
Hese temiu / temito
|
2ª Sing.
|
Heses temiu / temito
|
3ª Sing.
|
Hese temiu / temito
|
1ª Plur.
|
Hésenos temiu / temito
|
2ª Plur.
|
Hésetz temiu / temito
|
3ª Plur.
|
Hesen temiu / temito
|
Modo imperativo
Variants
En benasqués a evolución d'os verbos d'a tercera conchugación latina estió diferent con respecto a l'aragonés cheneral conservando-se l'accentuación esdrúixola en un primer inte pa dimpués perder-se a vocal post-tónica y formar verbos remataus en -re (IV clase benasquesa de J.A Saura Rami[1]) como en francés, occitán y catalán:
- EXTENDĔRE > estenre.
- FUNDĔRE > fonre.
- APPREHENDĔRE > apenre.
- PLOVĔRE > pllòure.
- CREDĔRE > creure.
- FUTUĔRE > fotre.
- MOLĔRE > muelre.
- PLANGĔRE > pllanre.
- VENDĔRE > venre.
- VIVĔRE > viure.
- SCRIBĔRE > escriure.
- FUGĔRE > fuire.
- MULGĔRE > muire.
- COLLIGĔRE > culre.
Estos infinitivos coexisten en benasqués con estene(r), fone(r), aprene(r), pllove(r), crede(r), fote(r), vene(r), mole(r), pllanye(r) y fuyi(r).
A part d'esta lista de verbos d'a tercera conchugación latina que pasan a la IV clase benasquesa, tamién bi ha verbos d'atros orichens, que presentan tamién infinitivos en -er u -ir.
Provienen d'a segunda conchugación latina en -ĒRE os verbos valre, duelre, calre, riure y tinre, coincidindo con una tendencia s'ha dau en a evolución d'o catalán y de qualques dialectos de l'occitán en os que ciertos verbos d'a tercera conchugación latina han pasau a la segunda (visible en o catalán y part de l'occitán deure, moure que derivan de DEBĒRE y MOVĒRE). Por atra part os verbos RESPONDĒRE, MISCĒRE, TONDĒRE y TORQUERE pasoron dende a segunda conchugación a la tercera en o latín d'amplas zonas.
Provienen d'a quarta conchugación latina en -IRE os verbos amulre, bulre, engulre, salre y vinre.
Referencias
Bibliografía