Balaguer

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Balaguer
Municipio de Catalunya
Entidat  • Estau  • Comunidat  • Provincia  • Comarca	Municipio  Espanya  Catalunya Leida Noguera (comarca)
Superficie	57,32 km²
Población  • Total	17 649 hab. (2013)
Altaria  • Meyana	233 m.
Distancia  • 25 km	enta Leida
Alcalde	Josep Maria Roigé Rafel
Codigo postal	25600
Chentilicio	balaguerí / balaguerina (en catalán)
Ríos	Segre
Coordenadas	41°47’25’’N 0°48’20’’E
Balaguer Balaguer en Catalunya
Web oficial

Balaguer ye un municipio catalán situau en la provincia de Leida, capital d'a comarca de la Noguera y partiu chudicial de Balaguer.

A suya población ye de 15.781 habitants (2007), en una superficie de 57,32 km² con una densidat de población de 275,31 hab/km².

Cheografía

A localidat de Balaguer ye situada a 373 metros d'altaria sobre o livel d'a mar, a una distancia de 25 km d'a ciudat de Leida, a capital d'a suya provincia. Ye trescruzada por o río Segre, un afluent de l'Ebro.

Mugas

O suyo termin municipal muga con Os de Balaguer a lo norte; con Camarasa y La Sentiu de Sió a l'este; con Vallfogona de Balaguer y Térmens a lo sud y con Menàrguens y Castelló de Farfanya a l'ueste.

Historia

Edat Antiga

Seguntes as escavacions arqueolochicas, estió un probable asentamiento ibero y romano (se bi ha trobau terra sigillata), y d'as suyas murallas se'n han conservau partes d'o sieglo III y d'o sieglo IV. Posiblement o suyo orichen ye en una antiga fortaleza que guardaba un puent sobre o río Segre.

Edat Meya

Periodo islamico

Dica o sieglo IX no estió cuaternada en a documentación. En l'anyo 864 unos monches d'a ciudat d'Albi (Occitania) que iban de Zaragoza ta Francia ficieron nueit en Balagium, etapa anterior a Berga.

Seguntes Abū Ahmad Ibn, Balaguer prencipió a estar important baixo a familia d'os Banu Qasi. O castiello de Balaguer fue construyiu por Lope Ibn Ahmad, o sinyor d'a Taifa de Leida, en 877, que ya en 862 bi heba construyiu una zuda. Un escrito d'una mezquita d'a ciudat de Túniz charra d'a batalla d'Albesa, l'anyo 1003, amán de Balagé, entre Ramon Borrell (conte de Barcelona) y Ermengol I (conte d'Urchel) contra os musulmans.

Un documento cita que Muhammad Ibn Lope, o mesmo que firió de muerte en 897 a Wildredo I de Barcelona en un ataque a Barcelona, asitió os castiellos de Monzón, Balagay (Balaguer) y Balbastro. En l'anyo 927 Balaguer se rebeló contra Lop, pero a ciudat continó en mans d'os Banu Hud, d'as taifas de Leida y Zaragoza.

Periodo cristiano

A ciudat de Balaguer resistió os ataques d'Arnau Mir de Tost, un noble d'o condau d'Urchel que fació incursions enta Moriello de Monclús, y fué conquerida breument (dende 1100 dica 1101) por o nieto d'él Guerau II de Cabrera, baixo as órdens de Ermengol V d'Urchel. Balaguer fue reconquerida finalment l'anyo 1105 en un ataque conchunto de Remón Berenguer III, conte de Barcelona, y Pero Ansúrez, noble castellano tutor de su nieto Ermengol VI d'Urchel. Balaguer pasó ta las mans d'o condau d'Urchel (estió a residencia d'os condes d'Urchel), anque enfeudato a lo condau de Barcelona; o vizcondau d'Àger tenió un cuarto d'a ciudat y dreitos sobre a suya zuda. O 7 de chunio de 1111, Balaguer pasó a mans d'a diocesi d'Urchel.

Ilesia de Santa María de Balaguer.

O 13 d'abril de 1106, Guerau II de Cabrera cedió en feudo os suyos dreitos a Arnau Berenguer d'Anglesola, que encomenzó a repoblación d'a ciudat con cristianos debant d'os ataques d'a Taifa de Leida. En febrero de 1113, concedioron bel dreito a lo bispe d'Urchel y a lo caballero Bernat Eixard.

As primeras repoblacions d'importancia, manimenos, estioron en 1118 (a carta de población daba en propiedat as tierras d'as dos márguins d'o río Segre a los suyos habitants, 27 familias como os Guadall, Guirt, Bernat, Fortés, Isarn, Mir u Arnau), repoblacions feitas con chents orichinarias d'as vals d'Àger y de Meià, y dimpués de Ribagorza, a Gascunya y o Lenguadoc. Dimpués, en una ampliación de dreitos a los habitants de Balaguer, istos quedoron exentos d'os chudicios con fierro rusient y atros, amás de conceder-les a liberación d'os malos usos y conceder dreito a celebrar mercau os sabados y a celebrar a feria de Sant Bertolomeu.

En as guerras entre o rei Chaime I d'Aragón y a nobleza aragonesa, a ciudat de Balaguer estió una plaza important en mans d'os sublevaus, dica la suya conquiesta l'anyo 1228, seguntes charra a Cronica de Bernat Desclot. Ermengol X d'Urchel se fizo vasallo d'o rei Chaime I para intentar retener o condau d'Urchel, pero iste pasó dimpués a mans d'o rei Alifonso IV d'Aragón por herencio. O condau tornó t'a familia d'Urchel, pero en 1413 pasó o poder d'o rei Ferrando I d'Aragón pa cutio, dimpués d'o setio d'a ciudat. Ferrando I dexó a ciudat en o suyo testamento a Chuan II d'Aragón, que la ocupó l'anyo 1418. En a Guerra Civil Catalana de 1462-1472, a ciudat de Balaguer estió a base d'operacions de Chuan II, dica la conquiesta de Leida en 1464. A ciudat fue incorporada a la Corona pa cutio a la muerte de Chuan II, por o suyo fillo, Ferrando II d'Aragón.

Edat Moderna

O campanar d'a ilesia de Santa María de Balaguer.

O rei Carlos I concedió a la ciudat de Balaguer o dreito a celebrar mercau (feria) por a festividat de Sant Pero. En o sieglo XVI, a ciudat estió afectada por a peste negra y o bandolerismo, endemico en a suya redolada. O baile d'Alòs, Arnau Escuder, que yera uno d'ixos bandolers, asitió en 1589 en o castiello de Cubells a bels nobles d'a redolada.

En a Guerra d'os Segadors, as tropas francesas conquerioron a ciudat en 1642. Fue ocupada por as tropas castellanas en 1644, y dende ixe momento, fue atacada dende Aragón por os franceses, que la recuperoron. Fue reconquiesta por os castellanos en 1652 ya pa cutio.

En a Guerra de Succesión Espanyola, a ciudat de Balaguer aceptó o gubierno de l'archiduque Carlos d'Austria, anque capituló en 1711 dimpués d'a batalla d'Almenar. Con os Decretos de Nueva Planta a ciudat fue degradada a una localidat común d'o correchimiento de Leida, en cuentas d'estar capital d'una beguería.

O 4 d'abril de 1810, en a Guerra d'o Francés, o mariscal francés Suchet ocupó a ciudat, albandonada por os suyos habitants. Os vecins d'a redolada fueron forzaus a reconstruyir ta l'Exercito francés de Napoleón I as murallas de Balaguer, ocupada por os franceses dica 1814.

As fortificacions d'a ciudat fueron reconstruyitas tamién en 1833-1840, en a Primera Guerra Carlista, anque en 1894 as murallas fueron enronadas.

En a Guerra Civil espanyola, dimpués d'a retirata de l'Exercito Popular Republicano en o Frente d'Aragón, se desvinió a batalla de Balaguer, d'o 22 a o 28 de mayo de 1938, coordinau con un contraataque d'a 43^ena División, que yera en ixas calendatas en a bolsa de Bielsa, ta eliminar una cabeza de puent.

Demografia

Evolución demografica

1497 f 1515 f 1553 f 1717 1787 1857 1877 1887 1900 467 417 369 1.620 3.634 5.368 4.742 4.509 4.938

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1990 4.800 5.325 5.700 6.031 6.469 8.342 11.676 12.432 13.378

1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 13.069 13.348 13.103 13.188 13.275 13.718 14.540 15.769 - 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 - - - - - - - - - 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 - - - - - 17.460 - - - -

1497-1553: fuegos; 1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007
CiU	4	3	7	8	7	7	6	5
PSC	3	5	8	7	8	8	8	8
Independients	3	5	-	-	-	-	-	-
ERC	-	-	-	1	1	1	2	1
IC	7	1	1	-	-	-	-	2
PP	-	3	1	1	1	1	1	1
Total	17	17	17	17	17	17	17	17

Fuent: MUNICAT, en a pachina web d'a Generalitat de Catalunya.

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partiu politico
1979–1983
1983–1987
1987–1991
1991–1995
1995–1999
1999–2003
2003–2007
2007–2011	Miguel Aguilà Barril	Partit dels Socialistes de Catalunya

Molimentos

• Ilesia de Santa María de Balaguer, una ilesia d'estilo gotico, construyida por orden de Pero IV d'Aragón, adedicada a Santa María.
• Ilesia d'o Santo Cristo.
• O castiello de Balaguer, que estió a residencia d'os contes d'Urchel.
• Monesterio de Santo Domingo, d'a Orden Dominicana, d'os sieglos XIV-XV.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Balaguer.
• (ca) Pachina web municipal.
• (ca) Información en a web d'a Generalitat de Catalunya.
• (ca) Información en a web d'o Institut d'Estadística de Catalunya.
• (fr) Mapa de Balaguer en o sieglo XVII en a Biblioteca Nacional de Francia.
• (ca) O castiello de Balaguer en CastellsdeLleida.com.

Referencias

• Datos: Q696797
• Multimedia: Balaguer / Q696797