Wikipedia:Biquiprochecto:Grafía/Grafía SLA/Chistén
| Gisten | |
| Municipio d'Aragón | |
 El lugar de Gisten. | |
| Entidat • País • Provincia • Comarca |
Municipio Aragón.svg){kind=small} UescaSobrarbe |
| Partiu chudicial | Boltanya |
| Superficie | 81,1 km² |
| Población • Total |
187 hab. |
| Altaria • Meyana |
1378 m. |
| Distancia • 150 km |
enta Uesca |
| Codigo postal | 22367 |
| Chentilicio | gistavin |
| Ríos | Cinqueta |
| Coordenadas | |
 Esta fuella ye escrita en gistavin.
|
Gisten (Gistaín en castellan, Chistén en Grafia de Uesca) ye un monecípio situau en a província de Uesca, en a val de Gistau. Es suyos habitants se dicen gistavins.
La poblacion suya ye de 161 habitants con una densidat demografica de 2,11 ab/km2. D'es 76,14 km² d'el termin municipal, garra denguno ye per baixo d'a cota d'es 1000 metros d'altitut, mas d'el 50% son per alto d'es 2000 metros, e belas puntas (en el Pico d'a Pez, la Bachimala u la Culfreda) pasan t'alto d'es 3000. Ixo fa que el monecípio de Gisten siya un d'es más altos de tot el Pireneu espanyol.
El lugar
[modificar o codigo]
El lugar de Gisten se troba per alto de Sant Juan, a 1378 metros d'altitut en a falda recuesta d'el Cueço, poquet más d'un kilometro seguindo la carretera d'a val de Gistau t'alto en pasare Sant Juan, que fa buenas curvas e tien tamien dos esviaderas que ye la pista que puya ta Viadors e tammien ye d'un canto per á'n se baixa ta'l Puent d'es Pecadors que ye dintro d'el monecípio de Sant Juan. Esta carretera, de Sant Juan ta Gisten, la son adobando estes anyos (2007) ta fere que tienga dos carrils per cuentas de la uno solo que teneva. La villa mira ta la val de Gistau, anque la mas gran parte d'el termin municipal ye abocau ta la val de Viadors.
El núclio de Gisten, que ye la unico que fa parte d'el monecípio, ye una villa chicota (u mesmo un lugar gran) n'alto d'una faixa recuesta d'a Penya d'el Cueço (1926 m), e ixo el fa de sere la unico lugar de Gistau que no toca el Cinqueta, pos ye bels centenars de metros de leixos. De tot el património que este lugar tienei, s'habria de fere mencion d'as casas noples, belunas d'elas de tan antiguas que se van fere d'es siglos XVI e XVII. D'ixes tiempos mos en troben Casa de Rins,que hi tiene la calendata en a portalada que diz que ye fecha d'el 1600, e que encara conserva el porte suyo tradicional e las formas tepicas de qu'habria estau una d'as casas más puyentas d'a localidat pos n'el decir d'es vecins de Gisten se recuerda nantes tenevan rivalidat con els de Casa de Tardan, qui yevan tammien prencipals. Atras casas como Casa Palacin mos ensenyan qué bien que n'han fecho suc d'es tiempos quan que les n'ha caliu, e alavez, s'han adaptau ta fere negócio de cosas como ye el turismo que ye el que hoy fa que la villa tienga economia buena.
Las torres
[modificar o codigo]
Gisten ye una villa que va tenere importáncia historica perque yeva el zaguer puesto d'á'n que se saliva ta pasar es puertos ta Fráncia, e tammien quan que se tornava d'allá t'aquí. Podria estar que s'havés de pasare el puetro de Plan per el barranco de La Sallena, u tamien que se remontás ta'l puerto 'la Madera u d'a Pez per la val de Taberners (de Viadors t'alto), e tamien, rematando, per Anyes Cruces. Ye per la suya ubicacion que Gisten va tenere especial negócio d'el contrabando con las vals occitanas (francesas) a traviés d'ixes puertos (ye important que mos queden puestos con nombres d'ixa epoca, como el paso d'es cavallos en La Sallena) e asinas se fesen grans fortunas ta beluns d'el lugar. Asinas se van alçare, sobretot n'es siglos XVI e XVII, las torres que son es monumentos prencipals d'a villa, que n'hevan siu más, pero que actualment mos en trobem no más que dos.
De la construcion d'una d'estas torres, la más alta, en dicen es vecins de Gisten que va sere bien curiosa, pos hi heva ya n'el lugar una torre, la dita torre de Tardan, per baixo d'a il·lésia, (propiedat de Casa de Tardan) que yeva l'argüello d'es amos suyos pos yeva el costumbre d'ixes tiempos de fer-se alçar torres ta amostrar qué diners se tenevan en a casa, más que no ta defender-se guaire (anque, obviament, tammien yeran utils si nunca se prezisasen ta ixe menister). Alavez, perque es amos de Casa de Rins se fevan d'ire con despecho con d'els de Casa Tardan, e siempre les fevan ranuca perque tenevan una torre á'l canto d'a il·lésia, diz que un diya que yeva uno de Rins redindo-se-ne le'n va decire a l'amo de Tardan: "Cosa no vales, que vales menos qu'un gran d'órdio!" e alavez la va decire l'amo de Tardan "Pos ya te cal que mires bien... perque este gran d'órdio te foterá un pino devant 'la casa que ni el sol no tornarás a viyere". De tiempos dimpués, tenevan els de Rins una torre que yeva dos veces d'alta la de tardan, e puesta devant de casa d'éstes ta quitar-les d'el sol. Las dos torres encara las poden viyere á'l puesto, e l'antiguisma portalada de casa Rins dibaixo la huembra de la torre de Tardan en las horas centrals d'el dia.
A más, es casajes d'a villa de Gisten tienen un puesto tercen que repunta per alto, que ye la il·lésia de Sant Vicent el Martir, fecha d'es siglos XVI e XVII. Atros monumentos son la ermita de Sant Favian, 1 u 2 km leixos a par d'el barranco d'el Pacin, fecha d'el siglo XVIII, e tammien es conjuntos de bordas que hi heva per alto en Viadors e en Taberners, belunas que encara conservan es tellaus de palla que gosavan a tenere d'antes. l'Espital de Gisten e el santuário de "La Vírgen Blanca", á'n que s'ajuntan el Cinqueta d'a Pez e la uno d'Anyes Cruces.
Administracion
[modificar o codigo]Alcaldes
[modificar o codigo]| Lechislatura | Nombre | Partito politico |
|---|---|---|
| 1979–1983 | ||
| 1983–1987 | ||
| 1987–1991 | ||
| 1991–1995 | ||
| 1995–1999 | ||
| 1999–2003 | ||
| 2003–2007 | ||
| 2007–2011 | David Bielsa Barrau |
Fiestas
[modificar o codigo]
- 20 de ginero, romeria ta la ermita de Sant Favian.
- Un cabo de semana de febrero, "Las Aguedetas" (festividat de Santa Águeda, fiesta d'as mullers) e es famosos Carnavals de Gistau.
- 20 d'agosto, Fiesta Mayor fendo honor ta Sant Juaquin, patron d'el lugar.
