Marbre
O marbre, márbol[1][2] u mármol[3] ye una roca metamorfica composada mayoritariament por calcita y formada a partir d'as calsineras y dolomías por recristalización en o metamorfismo de contacto u en o metamorfismo rechional. Presenta una textura granoblastica.
Etimolochía y semantica[editar | modificar o codigo]
O concepto de marbre en cheolochía en cheneral y en petrolochía en particular no ye o mesmo que o concepto d'os canters, os que lo comercializan y os que la fan servir en as aplicacions concretas. Por un regular fuera d'os ambients scientificos u academicos se considera "marbre" a tota roca calcica que se pueda pulir, incluindo as rocas sedimentarias como as calsineras y dolomías.
A parola "marbre" u "márbol" provién d'o latín MARMOR, MARMORIS, y este d'o griego antigo marmaron, relacionau con o verbo marmairo ("brillar"). A evolución de marmor en aragonés ye paralela a ARBOR, ARBORIS y, a traviés de l'acusativo MARMOREM daría mármor, prou pareixida a márbol, bien documentata. En os textos alchamiaus d'Urreya de Xalón mos trobamos marbol.
A forma marbre se troba sobre tot en as traduccions d'a escuela de Chuan Ferrández d'Heredia, on bi heba escribans y copistas catalanoparlants u con conoixencias més grans de catalán que d'aragonés (Nicolau de Drenopoli), y a vegadas escribiban borradors en catalán pa dimpués fer una traducción a l'aragonés dende o griego bizantín u o francés.
En o "Libro d'el Trasoro" s'escribe marbre:
En o "Libro d'as Marabillas d'o Mundo", de traductor desconoixiu, mos trobamos tanto marbre como marbol.
En textos comercials d'o sieglo XV de Zaragoza escritos en un luengache mixto catalán-aragonés se troba a forma mambre de Girona[6]
En o diccionarios y textos dialectals actuals se documenta mármol por eixemplo en benasqués.[3]
Aplicacions[editar | modificar o codigo]
O marbre ye a roca ornamental más emplegada a lo largo d'a historia. Agora, s'emplega ta fer piezas de pavimentos y revestimentos, muebles, ecetra. O suyo uso como material d'escultura privilechiau en a epoca clasica han feito d'o marbre un signo d'elegancia. Bi ha unas quantas localidatz de Grecia y Italia famosas por as suyas pedreras de marbre: Naxos, Paros, Laurion, Hymettos, Pentelicon y Carrara.
O marbre millor considerau ye lo de Carrara, por a suya pureza, por a poca porosidat y por estar translucido en losas u recholas de 2–3 cm de grosor. Miguel Ánchel, o gran escultor d'o renaiximiento italiano, vesitaba as pedreras de Carrara ta trigar presonalment os marbres ta las suyas esculturas. As esculturas de marbre de Carrara son resistents a las cheladas por a suya poca porosidat (quasi no lis entra l'augua y no se i forma chelo), pero son muit sensibles a la plevia acida.
Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]
Bibliografía[editar | modificar o codigo]
- (es) Walter Maresh, Olaf Mendenbach: Las Rocas. Guías de Naturaleza Blume. 1990.
Vinclos externos[editar | modificar o codigo]
Se veigan as imáchens de Commons sobre o marbre.
- (es) Información, muestras de marbres y molars.
Referencias[editar | modificar o codigo]
- ↑ (es) Libro d'Apolonio[1]
- ↑ (es) Federico Corriente, María Jesús Viguera Molins: Relatos píos y profanos del manuscrito Aljamiado de Urrea de Jalón.[2]
- ↑ 3,0 3,1 (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978, p 319.
- ↑ (an) Libro d'el Trasoro
- ↑ (an) Libro d'as Marabillas d'o Mundo
- ↑ (es) J Angel Sesma, Ángeles Líbano Zumalacárregui: Léxico comercial en Aragón (Siglo XV). Institución Fernando el Católico, 1982