María de Luna

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
María de Luna
Reina consort d'Aragón


1396-1406
Predecesor Violant de Bar
Succesor Margalida de Prades

Naixencia 1353?
Pedrola
Muerte 1406
Villa-reyal
Conchuche/s Martín I d'Aragón
Pai Lop de Luna

Escudo de María de Luna

María de Luna (Pedrola, 1353?- †Villa-reyal, 29 d'aviento de 1406) estió reina consort d'o Reino d'Aragón por o suyo matrimonio con Martín I, dende o 19 de mayo de 1396 dica a suya muerte en 1406. O puesto d'a suya naixencia no ye seguro encara que s'ha dito que podió ser naixida de Segorb u Pedrola.

D'entre as reinas consorts que Aragón ha tenito a o largo d'a suya historia donya María de Luna mereixe un cabo aparti, por tractar-se d'un caso especial, singular, ya que fue una sobirana que, si hese exerciu a potestas regia por dreito propio, no pas por delegación, a historiografía moderna la hese baptizau con o calificativo de "A Gran", pos a prudencia y as altas dotes y cualidaz que teneba pa o gubierno, la hesen feito mereixedora d'ista embotada.

Aragonesa[editar | modificar o codigo]

Donya María yera aragonesa de naiximiento, venindo ta o mundo arredol d'o 1353. Os suyos prochenitors yeran don Lope, I conte de Luna, y Brianda d'Agaout. Cuan encara no teneba 8 anyadas, s'achustó a suya voda con o infant Martín, fillo de Pero IV o Cerimonioso. Malas que cumplise as 8 anyadas, debeba estar entregada a la reina Alionor, pa que fuese educada en a Cort aragonesa. O suyo casorio se fizo o domingo 13 de chunio de 1372 en a Seu de Barcelona. Fruito d'iste matrimonio naixioron cuatre fillos, Martín, o primochenito, Chaime, Chuan y Margarida. Istos tres zaguers morioron ninos y Martín, en 1409, cuan teneba arredol d'as 33 anyadas.

Muller elegant, pos descendeba d'a noble casa d'os Luna, yera caritativa, amant d'a chusticia, humana y de fundas conviccions relichiosas (pero no pas supersticiosa), aficionada a la lectura (mas que mas piadosa) y a os treballos d'agulla; acusaba una gran personalidat y profes o suyo temple aragonés. A pompa y a frivolidat con que se rodió a Cort de Chuan I por influencia de donya Violant de Bar, d'orichen francés, no influyoron mica en ista muller, que superaba a o suyo mariu en capacidat de gubierno. Francesc Eximèniz, escritor cual misochinia yera platera, ya que se distinguiba por a poca amabilidat que teneba con as mullers, nos ha dixau istas parolas d'empoderamiento d'ista reina, cuan encara yera duquesa de Montblanc:

"...viu como se pertany de dona excellent e savia e de muller de tan gran senyor, en molt honestat e bonea e per aytal se fa tenir davant Deu e davant homens."

Reina consort d'Aragón[editar | modificar o codigo]

O 19 de mayo de 1396 morió Chuan I d'Aragón estando en a selva de Foxá practicando una d'as suyas aficions favoritas, a caza. No teneba fillos varons por o que a succesión a la Corona recayeba en o suyo chirmán o infant don Martín, allora duque de Montblanc, pos en a Corona d'Aragón rechiba una mena de lei salica. Don Martín se trobaba por ixas calendatas en Sicilia, por o cual donya María s'ocupó directament d'o gubierno, exercendo de Lugartenient Cheneral d'o suyo mariu.

Escudo d'armas de María de Luna (a ezquierda) en o monesterio de Veruela.

Os primers meses no fuoron fácils pa a nueva sobirana, qui tenió que enfrontinar-se a cuantos problemas, relacionaus con a succesión a o trono: entremistanto Catalunya a escape reconoixió como reis d'Aragón a don Martín y a donya María, Valencia tardó cuantas semanas en fer-lo, a causa d'as suposadas asperanzas d'a reina viuda, Violant de Bar, d'asperar un fillo d'o desapareixiu monarca; Aragón, en cambeo, no fue tan rapedo como os catalans y os valencianos en fer ixe reconoiximiento, ya que pa fer-lo, alegó, que o nuevo monarca antis teneba que churar os Fueros, Libertaz, Usos y Costumbres d'o Reino; sindembargo os aragoneses siempre dioron preferencia a os dreitos de don Martín.

Pa gubernar a Corona, encara que provisionalment, donya María se rodió de buenos y leyals consellers (ministros, en terminolochía actual) que l'aduyoron muitismo y en especial en a luita que mantenió con o conte Mateu de Foix pa esfender os dreitos d'o suyo mariu a o trono aragonés. As tropas d'iste conte plegoron a estar mesmo amán d'a ciudat de Uesca, por o cual bellas puertas d'a suya muralla se taporon, por razons de seguredat.

Cal dicir que una d'as suyas primeras midas de gubierno fue encausar a os consellers de Chuan I, acusaus de corruptos, a os que o suyo mariu, de carácter mas bien feble, perdonó malas que metió o piet en Barcelona.

Don Martín tornó de Sicilia en 1397. O mesmo día en que dentró con a suya muller, a reina, en Zaragoza, o 7 d'octubre de 1397, y sin asperar a achuntar as Cortes, en a Seu churó os Fueros debant d'o Chusticia Mayor d'Aragón y d'os Churaus de Zaragoza.

Muito important estió o papel chugau por ista reina en cuestions tals como a pacificación de Valencia, por as luitas que bi habió entre os Centelles y os Soler y Vilaraguts, que cuasi arruinan a la ciudat, y as chestions que fizo pa dignificar a os pacheses de remensa y abolir en Catalunya os cuatre malos usos.

En o primer caso, donya María se trobaba muito concenciada de que caleba levar a paz ta ista ciudat. Como as cosas iban de mal en pior, a ella recurrioron as autoridaz valencianas (Churaus y Deputaus d'a Cheneralidat) pa que intercedise debant d'o Rei pero, veyendo que as cosas de palacio iban amoniquet y a situación cada día que pasaba s'agrababa mas y que o Rei no bi interveniba, en cierta ocasión plegó a carranyar por escrito a o suyo mariu (encara que a la fin d'a carta li demandase perdón por l'atrivimiento), por a pasibidat que íste mostraba, fendo-se celebre una mazada que i manifestó:

...dementre los metges disputen lo pacient se mor

en alusión a que o monarca siempre yera reuniu con o suyo Consello pero que sindembargo no se i feba cosa por trobar una solución a o problema.

En o tocant a o tema de l'abolición d'os malos usos, seguindo con as chestions que en o suyo inte realizó o falleixiu Chuan I, María de Luna tamién en fizo cuantas debant d'o papa Benedet XIII afirmando que ístos yeran contrarios a o dreito divino y humano.

En unas instruccions dadas a Jaume Ferrer, embaixador suyo debant d'o pontifice, d'a familia d'os Luna, como ella, a Reina amuestra o suyo carácter, manifestando a suya enerchica desposición a rematar con ixos malos usos, no s'acoquinó a la ora d'esfender a suya dignidat reyal y remataba dicindo-li a o embaixador que si veye dilación a las suyas demandas, que li diga firmement a o Papa que ella heba feito estudiar a mayestros en teolochía y doctors solemnes iste tema habendo plegau a la conclusión por vía de chusticia que tan abominable dreito no podeba existir entre cristianos y muito menos permitir-se exercer-lo a personas eclesiasticas. Donya María morió sin veyer solucionau iste afer.

Igualment cal citar que no tenió pelos en a luenga cuan, esfendendo os previlechios d'o Estudio Cheneral (Universidat) de Leida, dició a os Paers (Churaus) d'ista ciudat que a mesma sería conoixida en tot o mundo gracias a dita estitución, por o cual no teneban que molestar-la baixo dengún concepto.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • Chesús Á. Giménez Arbués: Fuellas d'información d'o Consello d'a Fabla Aragonesa, lum. 160 (marzo-abril 2004), p. 15.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Predecesora:
Violant de Bar
Reina consort d'Aragón
1396-1406
Succesora:
Margalida de Prades