Mustafa Kemal Atatürk

De Biquipedia
(Reendrezau dende Mustafá Kemal)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Mustafá Kemal Atatürk
Mustafa Kemal Atatürk


29 d'octubre de 1923 – 10 de noviembre de 1938
Precediu por Creyación d'o cargo
Succediu por İsmet İnönü‎

3 de mayo de 1920 – 24 de chinero de 1921
Precediu por Creyación d'o cargo
Succediu por Fevzi Çakmak
Naiximiento 12 de marzo de 1881
Tesalonica, Imperio Otomán (actualment Grecia)
Muerte 10 de noviembre de 1938
Estambul, Turquía
Partiu Partiu Republicano d'o Pueblo
Conchuche Latife Uşaklıgil (1923-1925)
Profesión Militar, politico, escritor
Sinyal

Mustafá Kemal Atatürk, naixiu de Tesalonica (Imperio Otomán, actualment Grecia) o 12 de marzo de 1881 y muerto en Estambul (Turquía) o 10 de noviembre de 1938, estió un militar y politico turco, fundador y primer president d'a Turquía laica dende o 29 d'octubre de 1923 dica la suya muerte. Antiparte, tamién estió o primer d'os primers ministros d'o país, dende o 3 de mayo de 1920 dica o 24 de chinero de 1921. No aceptó o tractau de Sèvres y dende a suya base en o centro d'Anatolia consiguió fer frent a las potencias aliadas vencedoras d'a Primera Guerra Mundial y Armenia y creyar y asegurar as mugas d'o estau turco, que dimpués fació laico y l'occidentalizó.

As suyas primeras anyadas[editar | modificar o codigo]

Mustafa, que este yera o suyo nombre seguntes o sistema onomastico turco, naixió en a ciudat de Tesalonica, a o canto d'a mar Echea que en ixas envueltas feba part de l'Imperio Otomán con o nombre de Selânik, fillo d'Ali Rıza Efendi, un funcionario turco d'aduanas, que morió cuan Mustafa yera encara un nin, y de Zübeyde Hanım.

O choven Mustafa estudió en a escuela en Tesalonica de Şemsi Efendi, un pedagogo propietario d'una escuela privada que aplicaba metodos occidentals ta educar a os suyos alumnos, encara que albandonó a escuela luego d'a muerte de su pai, ta vivir con su tío en o campo, recibindo educación d'a suya mai y d'o tío suyo, dica que se decidió que viviese con su tía en Tesalonica, a on que continó os suyos estudios.

Dentró en una Academia militar en a ciudat de Monastir (hué Bitola, en Macedonya d'o Norte) en 1895, a on que vivió o periodo d'as luitas con os griegos.

Carrera militar: Guerra italo-turca y Primera Guerra Mundial[editar | modificar o codigo]

Convenciu que l'exercito heba de mantener-se fuera d'a politica no participó en o movimiento d'os Chóvens Turcos. En 1911 se distinguió como oficial en Tripolitania en a Guerra Italo-turca. En 1915, en a Primera Guerra Mundial, tenió exito en o frent d'os Dardanelos contra os Aliaus occidentals y dimpués en 1916 en Anatolia oriental contra l'Exercito ruso y os armenios, on fue ascendiu a cheneral.

A resistencia contra os Aliaus[editar | modificar o codigo]

En 1919, en rematar a guerra, yera encargau d'organizar a desmovilización en Anatolia oriental, pero presentó a suya dimisión en l'exercito y se posó en a cabeza d'un movimiento que elaboró o dito "Pacto Nacional". En ixe pacto a defensa d'a integridat d'o territorio turco yera un punto esencial.

Os nacionalistas ganoron as eleccions y un nuevo parlamento reuniu en Estambul adoptó o Pacto Nacional en chinero de 1920. Manimenos una nueva mortalera d'armenios en o sudeste d'Anatolia estió enchaquia pa que os Aliaus intervenisen, ocupasen a capital y disolvesen o Parlamento turco. O movimiento nacionalista se recomposó en Anatolia. En a Grant Asamblea Nacional reunida en Ankara Mustafá Kemal consiguió convencer que esta Asamblea representaba a la nación. Os nacionalistas denuncioron o tractau de Sèvres pero pa conseguir as mugas que reclamaba o Pacto Nacional heban de luitar en tres frents, a l'este contra os armenios, a lo sudeste contra os franceses que ocupaban Cilicia, a l'ueste contra os griegos.

En abril de 1920 Mustafa Kemal encomenzó negociacions con os sovieticos, que conducioron a la firma d'o tractau de Kars por o que os turcos recuperoron zonas que l'Imperio Ruso heba conquiesto a os otomans como as rechions de Kars y Ardahan, pero no pas Batum, y tamién consiguioron o districto d'Igdir, (a lo norte d'o Mont Ararat), que Persia heba cediu a l'Imperio Ruso en 1828.

Un alcuerdo con Francia, en octubre de 1921 significó o trazau d'a muga con Siria, y a expulsión u fuita de cuasi toz os armenios y sirians de Cilicia y Urfa. Os italianos evacuoron o sudueste d'Anatolia en 1922.

Os griegos refusoron una ofensiva d'os nacionalistas turcos en chunio de 1920, a l'atro anyo tornó a encomenzar a guerra y os griegos troboron resistencia turca en Inönü en marzo y chunto a Sakaria en agosto. En 1921 os griegos d'a rechión de Trapesonda fuoron deportaus ta o sud y desaparioxon en a suya mayoría. Mustafá Kemal concentró as fuerzas lanzando una ofensiva en agosto de 1922 que derrotó a os griegos, ocupando Izmir en setiembre. En octubre firmoron una convención con os Aliaus por a que os griegos heban d'evacuar Tracia Occidental. En 1922 en ixa guerra 1.200.000 griegos de l'ueste fuyoron ta Grecia.

A nueva Turquía[editar | modificar o codigo]

Mustafá Kemal obligó a la Grant Asamblea a abolir o soldanato o 1 de noviembre de 1922. O tractau de Lausana o 24 de chulio de 1923 satisfació as pretensions d'os turcos anatolicos y rumelís en a mayor part d'os puntos: en Tracia o río Maritza se convertió en a muga con Grecia. En Anatolia oriental ratificoron os alcuerdos de 1921, quedando només en suspenso a cuestión de Mosul. Por o tractau de Lausana 400.000 turcos rumelís y atros musulmans que viviban en Grecia habioron d'establir-sen en Turquía cambiaus por 150.000 griegos que encara viviban en Turquía que se sumoron a los 1.200.000 que heban fuito d'a zona d'Esmirna y atros. O numero de griegos forachitaus d'Anatolia se calcula en 1.600.000. Os griegos d'Estambul y os turcos de Tracia Occidental fuoron exemptos d'o tractau. Dimpués de l'aplicación d'o tractau de Lausana a población musulmana en Turquía se convertió en un 98%, a mayor part turcos.

Mustafa Kemal proclamó a Republica o 29 d'octubre de 1923 y l'1 d'octubre trasladó a capital t'Ankara, a Grant Asamblea teneba o poder lechislativo. O partiu unico, dito Partiu d'o Pueblo, dimpués Partiu Republicano d'o Pueblo, trasladaba as directrices d'o gubierno a toz os rans d'a sociedat. A revolución kemalista se refirmó en a exaltación d'a nación turca y a laicización d'a sociedat. A primers d'a decada de 1920 o concepto de nación turca encara no yera un concepto familiar en Anatolia u Tracia. O kemalismo veyió a necesidat de recuperar a luenga turca popular pa introducir en l'amostranza primaria.

Mustafa Kemal abolió o califato en 1924, fació laica l'amostranza, eliminó o que quedaba d'a xaria en o Dreito civil, prohibió as órdens sufís, y suprimió cualsiquier referencia a lo Islam como relichión d'o Estau. Esto fació que os kurdos encomenzasen una revuelta d'inspiración relichiosa. Os kurdos fuoron adhibius oficialment a la nación turca baixo o nombre de "turcos d'as montanyas".

En 1934 imposó a toz os ciudadans turcos o uso d'un patronimico, y a Grant Asamblea li posó o patronimico de Atatürk, "pai d'os turcos" o "turco venerable".

En 1937 Turquía firmó Pacto de Saadabad con Iraq, Irán y Afganistán, que teneba como obchectivo principal a luita contra os levantamientos kurdos.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Predecesor:
creyación d'o cargo
President de Turquía
1923-1938
Succesor:
İsmet İnönü‎
Predecesor:
creyación d'o cargo
Primer ministro de Turquía
1920-1921
Succesor:
Fevzi Çakmak
Predecesor:
Ahmet İzzet Furgaç
Comandant d'o 2º Exercito
marzo de 1917 - chulio de 1917
Succesor:
Fevzi Çakmak
Predecesor:
?
Comandant d'o 7º Exercito
chulio de 1917 - octubre de 1917
Succesor:
Fevzi Çakmak
Predecesor:
Fevzi Çakmak
Comandant d'o 7º Exercito
agosto de 1918 - setiembre de 1918
Succesor:
Unidat destruita en Megiddo