Guerra d'as Trenta Anyadas

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Guerra d'as Trenta Anyadas
[[]]

Mapa d'Europa en 1648 dimpués d'a Paz de Westfalia. A zona grisa representa a los chicoz estaus alemans encluyius en o Sacro Imperio Romano Chermanico.
Información cheneral
Calendata: 1618 - 1648
Puesto: Europa (principalment en l'actual Alemanya)
Resultau: Paz de Westfalia
En conflicto
Suecia
Bohemia
Reino de Dinamarca y Noruega
Provincias Unidas
Francia
Escocia
Anglaterra
Saxonia
Palatinato
Transilvania
Sacro Imperio Romano Chermanico
Liga Catolica Alemana
Austria
Bavera
Imperio Espanyol
Baixas
alto u baixo 495.000 alto u baixo 450.000
Guerra d'as Trenta Anyadas
PilsenLomniceSablatWisternitzHumennéMontanya BlancaNeu TitscheinMingolsheimWimpfenHöchstFleurusHeidelbergMannheimFrankenthalStadtlohnBredaCádizPuent de DessauLutterStralsundWolgastTractau de StettinFrankfurt de l'OderMagdeburgWerbenPrimera batalla de BreitenfeldRainAlte VesteLützenSaint MartinOldendorfPrimera batalla de NördlingenLes AvinsLeuvenWittstockRheinfeldenKalloFontarribiaBreisachChemnitzThionvilleSalsesDunasAire-sur-la-LysProvidenciaLa MarféeHonnecourtSegunda batalla de BreitenfeldRocroiTuttlingenFreiburgJüterbogJankauHulstHerbsthausenSegunda batalla de NördlingenZusmarshausenLensPraga

A Guerra d'as Trenta Anyadas estió una guerra civil d'Alemanya que se convertió en un conflicto armau entre diferents potencias europeas entre 1618 y 1648.

Antecedents[editar | modificar o codigo]

En 1555 s'establió o principio cuius regio, eius religio, que obliga a los alemans a prener a relichión d'os principes. Esto suposa que o luteranismo no exista que en Estaus con un principe luterano y en os atros que abance a Contrarreforma. Este sistema presenta dos errors:

  • L'auche d'o calvinismo, no previsto por os Habsburgo y que defiende l'elector palatín.
  • O estatuto d'os principatos eclesiasticos, on os luteranos son mayoría, se plega a la convención que sigan dirichius por prelatos catolicos, pero cuan os escanyos quedan vacants os protestants nombran administradors esleitos por ellos.

A fins d'o sieglo XVI a mayoría d'as tierras eclesiasticas d'o norte d'Alemanya se seculariza de facto creyando un contencioso con as autoridaz imperials.

Encomienzo[editar | modificar o codigo]

Os nobles no catolicos de Bohemia yeran hostils a l'autoritarismo d'os Habsburgo y inoportunan a los delegaus reyals en a defenestración de Praga de 1618. Proclaman en 1619 o destronamiento de Ferrando de Habsburgo, que dimpués se convertió en l'emperador Ferrando II d'o Sacro Imperio Romano Chermanico, y nombran rei de Bohemia a l'elector palatín Frederico V d'o Palatinato, que yera calvinista.

Desembolique[editar | modificar o codigo]

En 1620 Ferrando esclafa a los insurchents con aduya espanyola en o Mont Blanco, a man de Praga y Frederico fuye. Li confiscan os biens y la dignidat electoral se trasfiere a lo duque de Bavera.

As tropas imperials encorren a los partidarios de Frederico dica o norte d'Alemanya, on derrotan a lo rei de Dinamarca, que yera luterano. En 1629 Ferrando II promulga l'edicto de restitución anulando as secularizacions realizadas de facto dende 1555.

Intervención de Suecia[editar | modificar o codigo]

Manimenos os exitos de l'Imperio alarman a lo Gustavo Adolfo, rei de Suecia tamién luterano y intervién en Alemanya. Aliau de Brandemburgo y Saxonia, y con subsidios franceses refusa a las tropas imperials y muere en combate en 1632. Dimpués d'a derrota sueca l'emperador y Saxonia firman en 1635 a Paz de Praga.

Intervención de Francia[editar | modificar o codigo]

Cuan en Alemanya iba a encomenzar una reconciliación nacional. Richelieu decide empentar que a guerra contine en Alemanya pa aturar a los Habsburgo. As tropas francesas ocupan Alsacia y los suecos tornan a intervenir. L'emperador Ferrando III se niega a acceptar de negociar con os invasors.

Os tractaus de Westfalia[editar | modificar o codigo]

Os tractaus de Westfalia rematan en Münster y Osnabrück y confirman as situacions de feito:

O calvinismo se convertirá en a tercera confesión legal de l'Imperio. A situación confesional d'a población se considera ya de pa cutio, y 1624 se prene como anyo de referencia de traza que un sobirán puet cambear de relichión personal pero sin cambear a relichión oficial de cada Estau. Por eixemplo a fins d'o sieglo XVII os electors de Saxonia se farán catolicos cuan habioron d'estar reis de Polonia tamién y la población de Saxonia continó estando luterana.

Os Estaus Alemans prenen de iure o dreito de guerra y d'aliganza con estaus foranos si no fan guerra contra l'Imperio.

O Imperio sigue existindo como marco nacional de referencia pa los alemans pero sin papel politico.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • Jean Sellier: Atlas de los pueblos de Europa Occidental. Editorial Paidós.