Fagüenyo

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Os vientos en Aragón
Tresmontana Gregal Vernera Saloc Vulturno Garbín Fagüenyo Cierzo

O fagüenyo ye un viento de ponient que en bels puestos lo consideran provinient de Navarra.

En cualques vals d'o Pireneu Axial u d'o Prepirineu o que dicen fagüenyo no ye un viento de ponient y ye un viento d'o surueste (Ansó), d'o sud-sudueste (Sobrepuerto), u dica d'o sud (Bielsa).

Ye considerato calido por os belsetans u templato por a chent d'o Sobrepuerto. En o Sobrepuerto lo consideran como d'o buen orache y fa que se revienga la nieu. En o Viello Sobrarbe tamién lo asocian a cuan se revien a nieu y lo consideran un viento calient.

Etimolochía

Encara que uno d'os chentilicios d'a chent de Fago ye faguenyos y en a Val d'Echo lo consideren un viento provinient de Fago, a denominación d'o viento se remonta a lo latín FABONIUS. En o catalán nordoccidental d'o Pallars, Alto Urchel y Andorra o fogony ye un viento de component norte que en trescruzar o Pireneu s'escalfa y fa puyar a temperatura en cualques vals d'a versant sud fendo que se revienga a nieu. O fogony catalán ye una consequencia d'o Efecto Foehn, y curiosament a denominación d'este efecto se remonta a la mesma radiz. En o Tirol, on bi ha un viento dito foehn, como ampre dende o retorromanico, se describió por primera vegata este efecto, intensificato por provenir este viento dende o sud, ya calido, a diferencia d'o que esdevién en os Pirineus, on l'aire provién principalment d'o norte.