Mardano

De Biquipedia
(Reendrezau dende Carner)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Un mardán adulto.

O mardán[1][2][3] u mardano[1] (probablement d'etimolochía prerromana, con a radiz MARR-[3]) ye o masclo adulto d'as diferents especies d'o chenero Ovis y, mas especificament, o masclo d'a ovella domestica (Ovis orientalis aries).

Anque a parola mardano ye cheneral en buena cosa d'Aragón, y s'ha documentau en puestos que van dende Torres[1] dica Ansó[1], y dende a val de Tena en o Pireneu dica Fuent de Todos[1] en o Campo de Belchit y Torrociella d'Alcanyiz[4] en o Baixo Aragón, existen lugars en os que s'emplega belatros termins ta dicir-ne, como «carnero» que se diz en Echo[1] y «moltón»[1] (cognato d'o cat. moltó pero no necesariament un catalanismo) en Veri[1], en a val de Benás, y documentau chunto con carnero en os documentos de Sant Veturián d'Asán[5] escritos en latín medieval.

A documentación medieval de mardano se puet trobar en os documentos d'a Casa de Ganaders de Zaragoza, en o "Libro d'el Trasoro" y en o libro de collidas d'o sieglo XV d'Exea d'Albarracín[6].

En aragonés, anque o nombre de l'animal haiga encriptau o grupo -RR-, tot evolucionando a -rd-; iste reamaneix cuan se tracta de parolas relacionadas. P. ex. O verbo con que se fa alusión a cuan o mardano cubre a la ovella ye «marrir»[2] u «marrecer»[3][7], y una uella ye «marridera»[3][7] u «marrecedera»[8] cuan se troba receptiva a'l mardano.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  2. 2,0 2,1 (es) LOZANO SIERRA, Chabier, Aspectos Lingüísticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca); Gara d'Edizions. Zaragoza, 2010. ISBN 978-84-8094-062-7
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 (es) MOTT, Brian L.. Diccionario etimológico chistabino-castellano castellano-chistabino. Institución «Fernando el Católico». Zaragoza, 2000. ISBN 84-7820-553-5
  4. (es) QUINTANA i FONT, Artur et al., El Aragonés residual del bajo valle del Mezquín (2ª Ed.); Ayuntamiento de Torrecilla de Alcañiz. Torreciella d'Alcanyiz, 2004. ISBN 84-606-3647-X
  5. (es) Ramón Menéndez Pidal: Orígenes del español: El estado lingüístico de la Península Ibérica hasta el siglo XI. Espasa-Calpe, Madrit 1980 9ª edición, p 395.
  6. (es) LÍBANO, Ángeles y SESMA, J. Ángel, Léxico comercial en Aragón (Siglo XV). Institución Fernando el Católico, 1982
  7. 7,0 7,1 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-061-0
  8. (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, El Aragonés de Baixo Peñas; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2005. ISBN 84-8094-054-9

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]