Somport
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Somport Sompòrt | |
|---|---|
 Muga d'o Somport dende Uesca | |
| Situación | |
| País |  Aragón Occitania
|
| De ta |
Canfranc Urdós |
| Datos chenerals | |
| Altaria | 1.632 m |
| Trazau / construito en |
|
| Maxima costera | % |
| Longaria | km |
| Tipo | Carretera |
| Zarrau d'hibierno |
|
| Mapa | |
.png)  | |
O Somport (en occitán còth deu Sompòrt) ye un puerto de montanya d'o Pireneu aragonés. Tien una altaria de 1.632 metros.
Ye a muga entre Aragón y o Biarn por as vals de l'Aragón y a d'Aspa.
A mas o Somport ye l'orichen d'o Camín de Sant Chaime Aragonés. En a suya tuca existe un chicot molimento a o pelegrín y se ye foratato tanto por o tonel ferroviario d'o Canfranero, como por o tonel carretero d'o Somport, que con mas de 8 km de largaria y una cota de cuasi 1.200 m d'altaria evita a puyada dica a collada.
Amán d'o puerto se troban as estacions d'esquí de Candanchú, Astún y Le Somport.
Toponimia
[editar | modificar o codigo]O toponimo Somport proviene d'o latín SUMMUS PORTUS´("o puerto mas alto" en aragonés). Se puede pronunciar sin "-t" final y se fa servir con l'articlo definiu (O Sompor), por o menos en ansotano.[1]
Historia
[editar | modificar o codigo]O puerto que hue se conoix como Somport ya estió uno d'os puestos per a on se trescruzaban os Pireneus mesmo antis de que os romanos hesen reconquiesto a redolada, pero estió mientres l'Imperio Romano cuan se desembolicó una rota estable que lo trescruzaba, encara que en ixas envueltas yera una rota secundaria en contimparanza con o Puerto Palo, per a on se feba a comunicación entre as actuals ciudaz de Zaragoza en a val d'Ebro y Tolosa en a val d'a Garona.
Sindembargo, en a Edat Meya a situación estió a la inversa. Encara que en primeras estió por o Puerto Palo per a on se feba a comunicación con o reino franco (en ye una prebatina a creyación d'o monesterio de Sant Pero de Ciresa) dende que o condau d'Aragón controlaba a val de l'Aragón con a ciudat de Chaca y fació d'ista zaguera a suya capital a rota de comunicacions entre o condau y reino d'Aragón y os condaus occitans a o norte d'os Pireneus pasó a estar a rota dreita Chaca-Aulorón a traviés d'o col de Somport, per a on tamién os romanos heban feito una vía romana secundaria. Asinas, estió per o col de Somport per a on pasaba o camín de Sant Chaime aragonés, relegando a o Puerto Palo, que quedó mica en mica albandonato.
En os primers tiempos d'expansión d'a Corona d'Aragón por tierras occitanas o col de Somport estió a prencipal rota de comunicación con os condaus occitans aliaus u vasallos d'a Corona, pero a situación cambeó con a redota aragonesa en a batalla de Muriel y a perduga d'a influencia aragonesa en ixos territorios, que fuoron anexionatos ta cutio por o reino de Francia. Asinas, cuan a Casa d'Habsburgo, continando con a tradicional politica aragonesa de luita contra Francia, teneba una guerra global con os franceses en toda Europa, se veyió que caleba fortificar o col, ta poder-lo cosidar adecuadament y ta evitar un posible ataque francés. Asinas, dende o sieglo XVI se i devantoron edificacions militars, mesmo que se reforzaban as esfensas d'a ciudat de Chaca, con a ciudadela de Chaca.
En 1808 estió per o col de Somport per a on dentroron as tropas de l'Exercito francés mandatas por Louis-Gabriel Suchet en o marco d'a Guerra d'o Francés. Cuan os franceses albandonaron redotatos a peninsula iberica en 1814 mrchoron tamién en parti a traviés d'o Somport.
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ (es) María Pilar Benítez: L'Ansotano. Estudio del habla del Valle de Ansó. Gubierno d'Aragón, 2001. p 119.
