Proceso de bruixería de Zugarramurdi

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Espelungas de Zugarramurdi.

O proceso de bruixería de Zugarramurdi escayeció en 1610 en a localidat de Zugarramurdi,[1] situata a o norte de Navarra, amán d'a muga con Labort (Iparralde). Seguntes Julio Caro Baroja en o libro suyo Las brujas y su mundo, si a bruixeria basca ye famosa ye a causa d'a gran repercusión que tenió iste proceso inquisitorial en os suyos tiempos. Iste proceso se troba entre os mas importants celebratos en toda Europa por ixas envueltas.

En iste proceso a Inquisición espanyola acusó a mas de 300 personas d'a localidat de Zugarramurdi y a suya val de bruixería, y 40 en fuoron detenitas y levatas ta Logronyo, y d'estas 40, 11 en fuoron crematas en a foguera (5 crematas en efichie u os suyos cadavers por haber muerto ya en prisión).[2]

Seguntes a Inquisición espanyola en as espelungas de Zugarramurdi gosaban celebrar-se akelarres. Muito tiempo dimpués d'haber transcurrito iste escayecimiento istas cuevas s'han ganato a embotada de Deabruaren Katedrala (en basco "A Seu d'o Diaple").

O comencipio[editar | modificar o codigo]

A historia d'iste escayecimiento encomienza en l'anyo 1610. Por ixas envueltas, cada cierto tiempo, Euskal Herria yera dominata por l'alarma social y o terror a las bruixas. En ista ocasion o miedo a la bruixeria se manifestó en o norueste de Navarra, o nuclio central d'iste encayecimiento se situo en a localidat de Zugarramurdi, hue en día situata en as comarcas de Xareta y Baztanaldea, chusto en a muga con Labort. De feito a val on se situan as localidaz navarras de Zugarramurdi y Urdazubi ye muito millor comunicata y tien mas relacion social con as localidaz labortanas d'Ainoa y Sara (todas istas forman a comarca transfronteriza de Xareta) que con as d'o resto d'a val de Baztan, ya que Zugarramurdi y Urdazubi son muito desalapartatas d'as localidaz navarras d'o Baztan gracias a o Puerto d'Otsondo. Por ixo o basco charrato en Zugarramurdi y Urdazubi ye o mesmo que o charrato en Ainoa y Sara: o dialecto labortán.

En aviento de 1508 Maria Ximildegi heba plegato en Zugarramurdi provenient d'a costa de Labort. Charro con un vecín d'o lugar y atro sobre a suya estada en una reunion de bruixas en Ziburu, y recentó que en ditas reunions en as plachas d'a debandita localidat, o diaple gosaba acudir, adhibindo amás o bien que lo pasaban en ditos actos.

Ta par d'alavez a Inquisición fació gritar a la choven labortana Maria Ximildegi, a enchaquia: ser relacionata con a cazata de bruixas recientment ocurrita en a localidat costera de Ziburu (Labort), a l'atro canto d'a muga, y haber fuyito enta Hegoalde. Mariak Ximildegi confesó haber celebrado a-saber-los akelarres en as espelungas de Zugarramurdi chunto con cuantas mullers d'o lugar, entre istas mullers bi yeran as siguients: Maria Txipia, Estebania Telletxea, Maria Zozaia y Graziana Barrenetxea. Seguntes os diferents invertigadors, o mosen d'o lugar las ordenó por a suya herechía pedir o perdon debant de toz os habitadors de Zugarramurdi. Manimenos, a purna finitiva que enchegó tot iste suceso estió a denuncia que presentó o flaire d'o monesterio d'Urdazubi, Fray Leon Aranibar, debant de l'Audiencia de Logronyo (aquella Audiencia teneba aintro d'o suyo radio d'actuacion os territorios de Navarra, Bizcaya, Alaba, Gipuzcua y La Rioja).

D'ista traza, a Inquisición Espanyola ninvió en o suyo nombre y como investigador a aquella val a o inquisidor Juan del Valle Alvarado perteneixient a l'Audiencia de Logronyo. Iste, habendo estato cuantos meses investigando y rechirando por Zugarramurdi logró aunir un gran numero de denuncias, seguntes a suya opinión. 300 personas fuoron imputatas baixo l'acusacion de bruixeria, deixando antiparte a os ninos y ninas. D'ixas 300 personas, 40 fuoron presas y levatas enta Logronyo. En aquella ciudat fuoron engarcholatas y quedoron a l'aspera de chudicio mientres heban d'endurar toda mena de torturas.

Acusacions[editar | modificar o codigo]

Representación d'un akelarre.

Os zugarramurditarras que fuoron acusatos d'estar bruixons/as u practicar a bruixería habioron d'enfrontinar-se tamién a istas atras acusacions:

  1. Tener o Diaple por Dios y celebrar chunto con él misas negras.
  2. Creyar tronadas de mar u galernas. Ya que a localidat de Zugarramurdi en linia dreita entre as montanyas ye relativament aman d'a Mar Cantabrica. Alavez, se creyeba que as bruixas de Zugarramurdi impediban que os barcos dentrasen u salisen d'o puerto de Sant Chuan de Luz.
  3. Maldecir y realizar conchuros y mal de uello a animals y ser humans.
  4. Vampirismo.
  5. Necrofachia.

Listato de acusatos[editar | modificar o codigo]

As personas mas importants d'o presunto akelarre de Zugarramurdi fuoron as siguients: o matrimonio de Graziana Barrenetxea y Migel Goiburu, os dos fueron acusatos d'estar a reina y o rei de l'akelarre; Joanes Etxalar, acusato d'estar o verdugo asasino d'as condenas dictatas por o diaple; Maria Txipia, docta en l'arte d'a bruixería; Joanes Goiburu, que yera o txistulari u atabalari de l'akelarre y Juan Sansin, o tamborilero.

Condenatos[3]
Nombre Edat Grau en l'akelarre Condena
Migel Goiburu 66 Rei de l'akelarre Reconciliato en efichie
Graziana Barrenetxea 80 u 90 Reina en efichie Reconciliata en efichie
Estebania Nabarkorena Mas de 80 A segunda en rango Reconciliata en efichie
Maria Pèrez de Barrenetxea 46 A tercera en rango Reconciliata en efichie
Joana Telletxea 38 Reconciliata y 1 anyo de garchola
Maria Jauretegia 22 Reconciliata y 6 meses de destierro
Maria Arburu 70 Reina de l'akelarre, "succedio a o numero 5" Reconciliata en persona
Maria Iriarte 40 Reconciliata en efichie
Estebania Iriarte 36 Reconciliata en efichie
Joanes Goiburu 37 Reconciliato y garchola ta cutio
Joanes Sansin 20 Atabalero de l'akelarre Reconciliato y garchola ta cutio
Maria Prenosa Mas de 70 Reconciliata y garchola ta cutio
Maria Baztan Borda 68 Reconciliata en persona
Graziana Xarra 66 Reconciliata en persona
Maria Etxatxute 54 Reconciliata en persona
Maria Txipia Barrenetxea 52 Reconciliata y garchola ta cutio
Maria Etxegi 40 Reconciliata y garchola ta cutio
Maria Etxaleku 40 Reconciliata en efichie
Estebania Petrisanzena 57 Reconciliata en efichie
Martin Bizkar Mas de 80 Caudatorio d'o demonio, alcalde d'os niños de l'akelarre Reconciliato en efichie
Joanes Etxegi 68 Reconciliato en efichie
Domingo Zubildegi 50 Reconciliato en efichie
Fray Pedro Arburu 43 Abchuración de Levi y 10 anyos de garchola
Petri Juangorena 36 Reconciliato en persona
Don Juan Borda Arburu 34 Abchuración de Levi y 10 anyos de garchola
Joanes Odia Beretxea 60 Reconciliato en efichie
Maria Zozaia Arramendi 80 Dogmatizadora d'a secta de bruixons Reconciliata en efichie
Joanes Lambert 27 Reconciliato y destierro ta cutio
Mari Juanito 60 Reconciliata y destierro ta cutio
Beltrana Fargua, 40 Reconciliata y 6 meses de garchola
Joanes Iribarren 40 Verdugo de l'akelarre Reconciliato, 1 anyo de garchola y destierro ta cutio
  • Reconciliato/a en persona: Cremata en a foguera en persona.
  • Reconciliato/a en efichie: Persona muerta en a garchola debito a las torturas sufritas. Mientres o suyo chuicio en estar dita persona ya muerta y no poder estar present en vida, s'emplego una efichie d'a persona muerta; os dos, tanto o suyo cuerpo como a suya efichie emplegata a o largo d'o chuicio fuoron crematos en a foguera.
  • Reconciliato/a: Persona que dimpués d'as torturas a almitito ser bruixón u bruixa, pero que por haber almitito o suyo arrepentimineto se l'ha perdonato a vida. Istas personas teneban atro tipo de castigos: garchola, destierro, perdida de biens u vivienda...
  • Abchuracion de Levi: Abchurar u negar a o diaple y tornar enta o cristianismo.

Rastros d'iste suceso en a mitolochía basca[editar | modificar o codigo]

Zugarramurdi: Sorgin Herria. (en basco "Zugarramurdi: Lugar de bruixas")
Refran popular d'a zona

Hue en día y debito a iste feito s'han mantenito leyendas sobre as historias d'os zugarramurditarras y as suyas bruixas: de cuan as bruixas secuestroron a una mesacha, a d'as dos chirmanas que se perdioron en a selva, la d'o baptizo d'una filla d'uns bruixons, la d'aquel que goso salir de casa suya antis que no tocase a campana de l'amaneixer (argi ezkila), la que recenta lo que le pasó a o choven mesache que teneba por novia a una choven bruixa...

En istas leyendas tamién s'han trobato cuantos metodos emplegatos ta auchar a las bruixas: seguntes se diz, en penchar en a portalada d'a casa una cruz feita con dos rametas de fraixín, as bruixas nunca no dentraran en ixa casa. D'atra man, si a bruixa ya ha dentrato en a casa, ha de chitar-se un zarpau de sal enta o fuego d'a chaminera y a bruixa fuyirá chusto con as purnas producita por a sal en o fuego. Si belún se troba-se con una bruixa cara a cara, sería prou con chilar puies! y trazar una cruz con os dos didos endices d'as dos mans u bien recitar a oracion en o nombre d'o pai (aitaren) y decir Chesús!, ta que asinas a bruixa desapareixca. No salir de casa entre l'anchelus d'a boca de nueit y a campanada de l'amaneixer yera una norma a cumplir y a tener muit en cuenta, ya que ixe periodo d'a nueit yera tiempo de bruixas y bruixons.

Ista ye, alto u baixo, a historia que chira arredol de Zugarramurdi y as suyas espelungas, exactament a historia que ha dato fama a la localidat. Hue en día y un anyo dezaga d'atro en relacion con iste suceso cada 23 de chunio, Nueit de Sant Chuan (San Joan Gaua) gosa celebrar-se en Zugarramurdi o Sorginen Eguna (Día d'as Bruixas) y en as espelungas de dita localidat actualment se celebran akelarres multitudinarios.

Cine[editar | modificar o codigo]

En l'anyo 1984, istos terribles sucesos escayecitos en o sieglo XVII en Zugarramurdi fuoron levados enta a gran pantalla por o director bilbaino Pedro Olea en a cinta Akelarre, estando os prencipals interpretes Patxi Biskert (Unai), Iñaki Miramon (Iñigo), Silvia Munt (Garazi), José Luis López Vázquez (Inquisidor) u Mikel Garmendia (Mosen de Zugarramurdi) entre atros.

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]