Estonios

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Estonios
Eestlased
Estonios
Población total
1.100.000
Rechions con comunidaz importants
Estonia 930.219
Finlandia 36.000
Rusia 30.000
Suecia 26.000
Estaus Unius 25.000
Canadá 22.000
Aragón 17[1]
Idiomas
Estonio y võro
Relichión
Cristianismo
Mapa

Os estonios[2] (en estonio eestlased) son os habitants mayoritarios d'Estonia, con minorías en zonas mugants de Letonia y Rusia. Parlan o estonio, una luenga uralica d'a branca finesa y son mayoritatiament cristianos luteranos.

Luenga[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo idioma estonioveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Fa parte d'un continuum de dialectos con o finés de Finlandia, stándard con o que ye prou intelichible. En Estonia bi ha tres dialectos: d'o norte, d'o sud y d'o nord-este. Se fa servir l'alfabeto latín dende o sieglo XIII. O stándard se remonta a lo sieglo XIX y se basa en o dialecto d'o norte, o mes parlato. Os setu d'a muga con Rusia tienen un dialecto propio.

Relichión[editar | modificar o codigo]

Cristianizatos a la fuerza dende o sieglo XIII por os Caballers portaespatas y os Caballers teutons, dimpués s'adirioron a la reforma protestant cuan lo feba a suya clase dirichent alemana. Os estonios setu d'a muga con Rusia son cristianos ortodoxos como os rusos.

Historia[editar | modificar o codigo]

Tienen orichen común con os finlandeses de Finlandia, a deseparación d'estos dos pueblos se produció por estar os estonios sozmesos y influenciatos por os alemans dende tiempos d'a Orden Teutonica, estando os habitants de Finlandia baixo a orbita d'os suecos.

En o sieglo IX os vikingos saqueyoron Estonia, que dimpués en os sieglos XI y XII suecos, daneses y rusos preboron d'ocupar-la. O reino de Dinamarca conquirió o norte d'Estonia, mientres que o sud, que feba parte de Livonia fue conquiesto por os caballers portaespatas, dimpués una branca d'os caballers teutons. En 1346 os daneses vendioron a suya parte d'Estonia a la Orden Teutonica. Baixo o dominio d'os caballers teutons a población nativa quedó redueita a la servitut debant d'una nobleza alemana. As ciudaz d'Estonia yeran focos de población alemana, con una burguesía alemana.

Con a disolución d'a Orden Teutonica en 1561 Polonia y Suecia se disputaban Estonia, que remató baixo control sueco en 1629. En a guerra d'o Norte, dende 1701 dica 1721 os suecos perdioron o dominio d'as provincias balticas a mans de Rusia. O zar Alexandre I liberó oficialment a los estonios d'a servitut, pero habioron d'esperar a Alexandre II pa que lis garantisen o dreitos de libertat de desplazamiento, pa que los liberasen d'a churisdicción d'os terratenients alemans y d'o treballo obligatorio no pagato.

A industrialización y urbanización cambeyoron de tot a sociedat estonia, con difusión de l'amostranza y renaiximiento d'a literatura en luenga estonia. O nacionalismo estonio maturó de tot debant d'os esfuerzos de rusificación baixo os zars Aleixandre III y Nicolau II, encara que a lo prencipio veyeban buena a influencia rusa, que desfeba a influencia alemana.

En 1917 os estonios declaroron a independencia d'Estonia, con aduya estranchera. En 1939 por o pacto Ribbentrop-Molotov, en o que a Unión Sovietica y o Tercer Reich se repartiban os países que i heba entre meyo, Estonia fue forzata a fer parte d'a Unión Sovietica, con a categoría de Republica d'a Unión. Cuan os nazis creboron o pacto y atacoron a Unión Sovietica encara plegoron a abanzar dica mes leixos que Estonia, manimenos a man d'Estonia s'estabilizó o frent, (frent de Narva). Muitos estonios s'alinioron con o eixe contra os bolchebiques, pero l'exercito sovietico tornó, o que significó que tornasen as mortaleras y deportacions de población civil que lis s'oposaba.

En o periodo sovietico que siguió a la Segunda Guerra Mundial se produció una rapida industrialización d'o norte, con una urbanización y una emigración interna dende o sud agricola, (por ixo o norte ye a zona mes poblata). Tamién vinioron muitos rusos, que se convertioron en o 20 % d'a población. En 1991 Estonia declaró a suya independencia.

Referencias[editar | modificar o codigo]

Bibliografía[editar | modificar o codigo]