Diferencia entre revisiones de «Sistema vocalico d'o latín vulgar»
Sin resumen de edición |
Sin resumen de edición |
||
Linia 58: | Linia 58: | ||
Este sistema vocalico ya se conoixe en o [[sieglo III]], s'imposó en a pronunciación coloquial en [[Roma]] y s'estendilló por amplas zonas d'o [[Imperio Román d'Occident]]: [[Campania]], [[Abruzzos]], norte y centro de [[Pulla]] dica [[Brándiz]], centro y norte d'[[Italia]], [[Istria]], [[Dalmacia]], [[Alpes]], [[Galia]] y [[Hispania romana|Hispania]].<ref name="ReferenceA"/> Ye o sistema vocalico orichinal sobre o que se desembolicoron os sistemas vocalicos d'as luengas [[ibero-romances]], [[galo-romances]], o [[retorromanico]] y a mes gran part d'o diasistema italián. |
Este sistema vocalico ya se conoixe en o [[sieglo III]], s'imposó en a pronunciación coloquial en [[Roma]] y s'estendilló por amplas zonas d'o [[Imperio Román d'Occident]]: [[Campania]], [[Abruzzos]], norte y centro de [[Pulla]] dica [[Brándiz]], centro y norte d'[[Italia]], [[Istria]], [[Dalmacia]], [[Alpes]], [[Galia]] y [[Hispania romana|Hispania]].<ref name="ReferenceA"/> Ye o sistema vocalico orichinal sobre o que se desembolicoron os sistemas vocalicos d'as luengas [[ibero-romances]], [[galo-romances]], o [[retorromanico]] y a mes gran part d'o diasistema italián. |
||
A denominación de "sistema vocalico d'o latín vulgar" ye comoda pero imprecisa, car nunca no bi ha habiu un solo sistema vocalico en latín vulgar, y bi n'heba d'atros por eixemplo en o latín vulgar de [[Cerdenya]], [[Berbería]], [[Sicilia]], [[Lucania]] y [[Balcans]]. |
A denominación de "sistema vocalico d'o latín vulgar" ye comoda pero imprecisa, car nunca no bi ha habiu un solo sistema vocalico en [[latín vulgar]], y bi n'heba d'atros por eixemplo en o latín vulgar de [[Cerdenya]], [[Berbería]], [[Sicilia]], [[Lucania]] y [[Balcans]]. |
||
== Diftongación d'as vocals curtas Ĕ y Ŏ en aragonés == |
== Diftongación d'as vocals curtas Ĕ y Ŏ en aragonés == |
||
O sistema vocalico de l'aragonés y luengas vecinas con cinco vocals ye una simplificación d'o sistema vocalico qualitativo italico por [[diftongación romanz|diftongación]] d'as /ɛ/ y /ɔ/ ubiertas. En [[aragonés benasqués|benasqués]] predomina a diftongación pero hay casos de no diftongación en os que se pronuncian as vocals ubiertas /ɛ/ y /ɔ/. |
O sistema vocalico de l'aragonés y luengas vecinas con cinco vocals ye una simplificación d'o sistema vocalico qualitativo italico por [[diftongación romanz|diftongación]] d'as /ɛ/ y /ɔ/ ubiertas, que esdevienen respectivament -ie- y -ue-, desapareixendo estas vocals ubiertas y a diferencia entre diferents tipos de ''e'' y ''o''. En [[aragonés benasqués|benasqués]] predomina a diftongación pero hay casos de no diftongación en os que se pronuncian as vocals ubiertas /ɛ/ y /ɔ/. |
||
Son eixemplos en aragonés d'esta [[lei fonetica]] por a que se diftonga as vocals latinas tonicas curtas Ĕ y Ŏ: |
|||
⚫ | Esta [[diftongación romanz|diftongación]] ya yera documentada en tiempos [[Imperio Román|imperials]], pero s'imposó en o centro d'Hispania en tiempos d'o [[Reino visigodo de Toledo]] quan encara no s'heban deseparau as diferents luengas ibero-romances. En o latín d'a periferia d'o Reino visigodo de Toledo se mantenió arcaizant respecto a esta [[lei fonetica]] y no diftongó estas vocals ubiertas, que se mantenioron sin diftongar en a evolución d'o sistema vocalico d'o [[galaico-portugués]] y o [[idioma catalán|catalán]] |
||
*''CĔRVU-M'' > ''[[ciervo]]'' |
|||
*''FĔRRU-m'' > ''[[fierro]]'' |
|||
*''TĔMPU'' > ''[[tiempo]]'' |
|||
*''DĔNTE-M'' > ''[[dient]]'' |
|||
*''PŎNTE-M'' > ''[[puent]]'' |
|||
*''FŎNTE-M'' > ''[[fuent]]'' |
|||
⚫ | Esta [[diftongación romanz|diftongación]] ya yera documentada en tiempos [[Imperio Román|imperials]], pero s'imposó en o centro d'Hispania en tiempos d'o [[Reino visigodo de Toledo]] quan encara no s'heban deseparau as diferents luengas ibero-romances. En o latín d'a periferia d'o Reino visigodo de Toledo se mantenió arcaizant respecto a esta [[lei fonetica]] y no diftongó estas vocals ubiertas, que se mantenioron sin diftongar en a evolución d'o sistema vocalico d'o [[galaico-portugués]] y o [[idioma catalán|catalán]]. A muga entre a diftongación y a no diftongación se da servir como un d'os criterios pa delimitar l'aragonés y o catalán en o [[ribagorzano]], un conchunto de [[parlas de transición]] en as que predomina a diftongación en a compleganza d'o [[Esera]] y a no diftongación en a compleganza d'a [[Noguera Ribagorzana]]. Se desviene pareixiu en as [[parlas de transición]] que bi ha entre l'[[astur-leyonés]] y o [[galaico-portugués]]. |
||
=== Diftongación de Ĕ y Ŏ debant de Yod === |
|||
{{articlo principal|diftongación debant de Yod}} |
|||
En [[idioma aragonés|aragonés]], en [[astur-leyonés]], en part d'o [[idioma mozarabe|mozarabe]], y en fases primerencas d'a evolución d'o [[idioma francés|francés]] y talment d'o [[idioma catalán|catalán]] se produció una [[diftongación debant de Yod]], a diferencia d'atras luengas romanicas: |
|||
*''HODIE'' > ''HOYE'' > ''huei''/''hué'' |
|||
*''PŎDIU-M'' > ''[[pueyo]]'' |
|||
== Posibles anomalias en aragonés == |
== Posibles anomalias en aragonés == |
Versión d'o 12:05 14 abr 2012
Letra | Pronunciación | ||
---|---|---|---|
Latín clasico | Latín vulgar | ||
ă | A curta | [a] | [a] |
ā | A luenga | [aː] | [a] |
ĕ | E curta | [ɛ] | [ɛ] |
ē | E luenga | [eː] | [e] |
ĭ | I curta | [ɪ] | [e] |
ī | I luenga | [iː] | [i] |
ŏ | O curta | [ɔ] | [ɔ] |
ō | O luenga | [oː] | [o] |
ŭ | V curta | [ʊ] | [o] |
ū | V luenga | [uː] | [u] |
y̆ | Y curta | [y] | [e] |
ȳ | Y luenga | [yː] | [i] |
æ | AE | [ai] > [ɛ] | [ɛ] |
œ | OE | [oi] > [e] | [e] |
au | AV | [au] | [au] > [ɔ] |
O sistema vocalico d'o latín vulgar u sistema qualitativo italico ye una modificación d'o sistema vocalico latín orichinal que consiste en fer coincidir Ĭ curta con a Ē luenga, que converchen en una e zarrada, fer coincidir a Ŭ curta con a Ō luenga, que converchen en una o zarrada, y ubrir as vocals curtas Ě y Ŏ, que esdevienen vocals ubiertas /ɛ/ y /ɔ/. D'esta traza o sistema vocalico latín orichinal de diez vocals con distinción de cantidatz pasa a tener siet vocals, con distinción en qualidatz y obertura.[1]
Este sistema vocalico ya se conoixe en o sieglo III, s'imposó en a pronunciación coloquial en Roma y s'estendilló por amplas zonas d'o Imperio Román d'Occident: Campania, Abruzzos, norte y centro de Pulla dica Brándiz, centro y norte d'Italia, Istria, Dalmacia, Alpes, Galia y Hispania.[1] Ye o sistema vocalico orichinal sobre o que se desembolicoron os sistemas vocalicos d'as luengas ibero-romances, galo-romances, o retorromanico y a mes gran part d'o diasistema italián.
A denominación de "sistema vocalico d'o latín vulgar" ye comoda pero imprecisa, car nunca no bi ha habiu un solo sistema vocalico en latín vulgar, y bi n'heba d'atros por eixemplo en o latín vulgar de Cerdenya, Berbería, Sicilia, Lucania y Balcans.
Diftongación d'as vocals curtas Ĕ y Ŏ en aragonés
O sistema vocalico de l'aragonés y luengas vecinas con cinco vocals ye una simplificación d'o sistema vocalico qualitativo italico por diftongación d'as /ɛ/ y /ɔ/ ubiertas, que esdevienen respectivament -ie- y -ue-, desapareixendo estas vocals ubiertas y a diferencia entre diferents tipos de e y o. En benasqués predomina a diftongación pero hay casos de no diftongación en os que se pronuncian as vocals ubiertas /ɛ/ y /ɔ/.
Son eixemplos en aragonés d'esta lei fonetica por a que se diftonga as vocals latinas tonicas curtas Ĕ y Ŏ:
Esta diftongación ya yera documentada en tiempos imperials, pero s'imposó en o centro d'Hispania en tiempos d'o Reino visigodo de Toledo quan encara no s'heban deseparau as diferents luengas ibero-romances. En o latín d'a periferia d'o Reino visigodo de Toledo se mantenió arcaizant respecto a esta lei fonetica y no diftongó estas vocals ubiertas, que se mantenioron sin diftongar en a evolución d'o sistema vocalico d'o galaico-portugués y o catalán. A muga entre a diftongación y a no diftongación se da servir como un d'os criterios pa delimitar l'aragonés y o catalán en o ribagorzano, un conchunto de parlas de transición en as que predomina a diftongación en a compleganza d'o Esera y a no diftongación en a compleganza d'a Noguera Ribagorzana. Se desviene pareixiu en as parlas de transición que bi ha entre l'astur-leyonés y o galaico-portugués.
Diftongación de Ĕ y Ŏ debant de Yod
En aragonés, en astur-leyonés, en part d'o mozarabe, y en fases primerencas d'a evolución d'o francés y talment d'o catalán se produció una diftongación debant de Yod, a diferencia d'atras luengas romanicas:
- HODIE > HOYE > huei/hué
- PŎDIU-M > pueyo
Posibles anomalias en aragonés
En part de l'aragonés actual u en aragonés cheneral se puet sentir parolas con u que d'alcuerdo con a evolución teorica habrían de tener o por derivar de parolas con Ŭ. Por eixemplo en tellán tenemos urmo, curto, buixo, cumo, manullo, sulco, puncha,[2] que son muito comuns en aragonés.
Veyer tamién
Referencias
- ↑ 1,0 1,1 Heinrich Lausberg Lingüistica romanica. Tomo I fonetica Editorial Gredos. pp209-210
- ↑ Chabier Lozano Sierra Aspectos lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca) 2010. Gara d'Edicions.
Bibliografía
- Heinrich Lausberg Lingüistica romanica. Tomo I fonetica Editorial Gredos.
- Rafael Lapesa Historia de la lengua española. Editorial Gredos 1981.